Türk aydınına sosyolojik bir yaklaşım

Abstract

Aydınlar, tarihsel süreçte Doğu'da ve Batı'da bütün toplumlarda çeşitli adlarla bulunmuşlar ve fonksiyon görmüşlerdir. Sosyologlar da farklı aydın tanımlaması yapmalarına rağmen, birçoğunun birleştiği ortak nokta, aydınların `bilgi`yi bilmekten dolayı her dönemde ve toplumda üstün bir konumda olmaları ve fonksiyonlarını sürdürmeleridir. Eski çağlarda büyücü, müneccim, şaman gibi adlarla fonksiyon gören aydınlar, günümüzün karmaşık toplumsal yapısında çeşitli mesleklerde ihtisaslaşmış kişiler olarak fonsiyon görmeye başlamışlardır. Bu anlamda dün olduğu gibi, bugün de aydınlar, toplumsal yapının biçimlendirilmesinde önemli bir konuma sahiptirler. Aydınların sahip olduğu bu üstün konumu eski Türk toplum yapısında da görmek mümkündür. Eski Türklerde kağanlık tahtına geçecek kişilerde aranan en önemli özelliğin `bilgelik` olması, bu üstün konumun ve önemin bir göstergesidir. Ayrıca, Anadolu Selçuklularında ve Osmanlı imparatorluğu döneminde de, üst düzey görevlere gelmek için medrese tahsili görmek gerekmektedir. Her iki dönemde de âlim bir kişilik taşıyan padişah ve vezirlerin öncülüğünde kurulan medreseler, devlete nitelikli elemanlar yetiştirmek için kurulmuştur. Bu medreselerden yetişen ulema sınıfı, hem devlet tarafından korunmuş, hem de `bilgi` bilen bir kişilik olarak üstün bir konuma sahip olmuştur. Toplumsal yapıda artan fonksiyonlarıyla aydınlar sosyolojisine konu olan aydınların, özellikle Tanzimat'la başlayan batılılaşma akımlarıyla beraber Türk toplumunda da belirleyici rol oynadığı görülmektedir. Türk aydınının artan bu önemini, Türk sosyologlarının dikkate almaması mümkün değildir. Bu çalışma, Türk aydınının toplumsal yapıda kazandığı önemi vurgulamak için yapılmıştır.

In all societies, either East or West, elits have been found in various names and have had many functions in historical process. Although sociologist have different definitions of elits, they agree on the point that elits, for having knowledge, have always had a high position in every era and society. Elites which functioned as sorcerer, astrologer, shaman in the old ages, have started to function as people specialized on various professions in the contempovary complex societies. In this sense, elites occupy an important position in shaping society. This superior position elits have can be seen in the old Turkish societies as well as Anatolian Selçuklu and Ottoman Empire. Particularly in Selçuklu and Ottoman eras, sultan who had wisdom had pionered in the constructions of medreses in which qualified statesman were raised. This ulema class raised in these medreses have been both protected by the state and occupied a superior position as wise personalities Elits which have been the subject of the sociology of elits with increased functions in the social structure, are seen as playing a determining role in the Turkish society, after especially the westernizations currents that have began with Tanzimat. It is impossible for Turkish sociologist not to care these rising importance of Turkish elit. This studying was made to insist on the importance of the Turkish elit in the social structure.