İran Türklerinin anadili problemleri ve Hamit Nutki

Abstract

ÖZET Tarih boyunca Türkler ve Farslar birbirleriyle kültürel ve siyasî ilişkiler içeri sinde bulunmuşlardır. Her iki millet arasındaki bu ilişki, iranlıların eski kutsal kitabı Zend Avesta 'da bahsedilen Iran-Turan savaşlarına kadar gitmektedir. Bugün 63 milyonluk nüfusa sahip olan İran, ırklar mozaiğinden oluşmuş bir ülkedir, iran'daki farklı ırklardan biri de Türklerdir. Türklerin ve Türk kültürünün en yoğun olduğu ülkelerin başında gelen İran'daki en önemli Türk toplulukları Azer baycan Türkleri, Türkmenler ve Halaçlardır. Bugün Iran coğrafyasında yaşayan Türklerin kesin olarak sayıları bilinmemek tedir. Ancak İran'daki Türk nüfusun 23 milyon ile 35 milyon arasında olduğuna dair bilgiler bulunmaktadır. Ortaya çıkan bu sonuca göre Iran nüfusunun yarıya yakınım Türkler oluşturmaktadır. İran coğrafyasında yaşayan Türkler ve onların kültürel kimliklerine dair mese leler üzerinde bu güne kadar pek fazla çalışma yapılmamıştır. Biz, bu çalışmamızda İran coğrafyasında yaşayan Türklerin siyasî ve kültürel kimliklerini inceledik. 1813 ve 1828 yıllarında imzalanan Gülistan ve Türkmençay antlaşmaları ile Azerbaycan, Kuzey ve Güney Azerbaycan olarak ikiye ayrılınca Gü ney Azerbaycan Türkleri İran yönetimi altında yaşamaya başlamışlardır. Bu sebeple bu çalışma içerisinde Azerbaycan Türklerinden İran'da kalanların ana dilleri ve onla rın ana dilleri üzerinde gerçekleştirdikleri fâaliyetler ele alınmıştır. Güney Azerbaycan'da gerçekleştirilen en önemli Türkçe yayın Varlık dergisi olmuştur. 1979 İran İslâm İnkılâbı' ndan sonra İran'da % 80 Türkçe, % 20 Farsça çıkarılmaya başlanan ve bugün hâlen yayımlanmakta olan Varlık dergisinde Hamid Nutki Aytan tarafından yayımlanan makaleler, Aytan'ın diğer çalışmaları ve İran Türklerinin ana dili problemlerine yaklaşımları; bu çalışma içerisinde enine boyuna ele alınmıştır. H

ABSTRAC Throughout the history there has been cultural and political relationships be tween Turks and Persians. The beginnings of the relationships of these nations go as far as the Iran-Turan War, which is mentioned in the Persian old holy book, Zend Avesta. Iran, having a population of 63 million people, is a country, which is founded upon a mosaic of races. One of the various races found in Iran is Turks. In Iran, in which Turks are densely populated and Turkish culture is intense, the most important Turk (immunities are Azerbaijanis, Turkomans, and Halaçs. Today the exact number of Turks living in the Land of Iran isn't known. How ever, there is information stating the number of Turkish Population in Iran between 23 million and 35 million. According to the result based on this, almost half of the Iran population is Turks. Not a big number of studies on the issues related to Turks living in Iran and their cultural identities have been done till today. We have analyzed the political and cultural identities of Turks in the geography of Iran in this study. When Azerbaijan was divided into two parts as North and South Azerbaijan through the Gülistan and Türkmençay Pacts signed in 1813 and 1828 respectively; Turks in South started to live under the Iran sovereignty. Thus, in this study, mother tongue of these Azerbaijanis living in Iran and the activities they have performed over their languages are examined. The most important Turkish Publication printed in South Azerbaijan has been Varlık magazine. The articles of Prof. Dr. Hamid Nutki Aytan in the magazine Varlık which was first issued after 1979 Iran Islamic revolution in 80% Turkish and 20% Persian and is still continuing to be published, and the other studies of Aytan are ana lyzed thoroughly in this study. in