Kanun-i Esasi`nin insan hakları yönünden analizi

Abstract

Batıda anayasalar, insan haklarının ihlali neticesinde ortaya çıkmıştır. Bilindiği üzere; Kanun-i Esasi ilk yazılı Türk anayasasıdır. Tezimizin amacı, Kanun-i Esasi'nin de batıda olduğu gibi insan haklarım kazanmayı amaçlayan mücadeleler neticesinde kabul edilip edilmediğinin; Kanun-i Esasi'de yer alan insan haklan hütomlerinin; Osmanlı hukuk sisteminde ve bu bağlamda İslam hukukunda insan haklarının nasıl düzenlediğinin araştırılmasıdır. Çalışmamızın kapsamı şu şekilde teşekkül etmiştir: Öncelikle insan haklan kavramından ne anlamamız gerektiğini, bu hakların özelliklerini, anayasalarda yer almalarım (ve bu durumun ortaya çıkardığı neticeleri), sınırlandırılmalarının ve korunmalarım genel olarak tespit ettik. Daha sonra gerek örfi hukukta gerekse İslam hukukunda insan haklarının nasıl düzenlendiğini yapılan tartışmalar da nazar-ı dikkate alarak inceledik. Son olarak Kanun-i Esasi'de yer alan insan haklan hükümlerini ve devletin temel organlarının yetkilerini ve işleyişini, insan haklarına etkisi açısından değerlendirdik. İlk yazılı anayasamızda çok mühim değişiklikler yapması sebebiyle 1909 değişikliklerini de araştırma kapsamımızın içine aldık. Bir hukuk tezi olan çalışmamızda gerek İslam hukukunda gerekse Osmanlı hukukunda insan haklarını araştırırken, anılan hukuk sistemlerinin hukuki kaynaklarından yola çıktık. Fakat her hukuk sisteminin kendine has özelliklere sahip olmasından dolayı, öncelikle İslam hukukun temel niteliklerine daha sonra örfî hukukun kendine has özelliklerine değindik. Bu bağlamda insan hakların İslam hukukunda araştırırken, Kitap, Sünnet, İcma ve Kıyastaki hükümleri esas alınmıştır. Örfî hukuk sisteminin temelini fermanlar ve kanunnameler oluşturduğu için, çalışmamızda bu kaynaklardan da olabildiğince yararlanılmaya çalışılmıştır. Çalışma esasen bir hukuk tarihi çalışmasıdır; bu itibarla çalışmanın verileri tarihten alınacak, bu verilen incelenip yorumlanması hukuki düşünme ve yorumlama yöntemiyle yapılmıştır. Yapılan araştırmalar neticesinde şu sonuçlara varılmıştır: Siyasal iktidarın keyfi davranması muhakkak engellenmelidir. İnsan haklarına ilişkin bütün normlar, insanlarınoluşturdukları topluluklarda geçerli olan en üst düzey hukuk kaynaklarında yer almalıdır. Osmanlı hukukunun insan haklarına bakışı ile İslam hukukunun insan haklarına bakışı tamamen uyuşmamaktadır. İnsan hakları kavramı günümüzdeki biçimiyle İslam hukuk ve felsefe literatüründe yer almamıştır. Fakat, günümüzde üzerinde durulan bir kısım haklar, içerik olarak İslam hukuk sisteminde farklı terim ve ifadelerle yer almaktadırlar. Osmanlı Devleti'nin hak ve hürriyetler karşısındaki konumu, orta çağın mutlakıyetçi devletlerine oranla daha yumuşaktır. Fakat; bu hakların korunması garantisini verecek günümüz anlamında bir mekanizmadan söz edemeyiz. Şeyhülislamlık müessesesi, adâletnameler, İhtisah ağası ve taşraya gönderilen iki yönetici insan haklarının korunması amacıyla o devirde uygulanan koruma yöntemleridir. Kanun-i Esasi'de yer alan İnsan haklan hükümleri ne tam olarak İslam hukukunun insan haklarına bakışım ne de örfi hukukun insan haklarına bakışını yalıtmaktadır. Kanun-i Esasi tamamen kendine has bir insan haklan hükümleri ortaya koymuştur. Kanun-i Esasi'de yer alan insan haklan hükümleri özellikle 1909 değişikliğinin ardından mükemmel denilebilecek seviyededir. Kanun-i Esasi'de sosyal haklarının olmaması ve 1 13'ncü maddede olduğu gibi iktidara çok fazla yetki verilmesi ve bu bağlamda insan haklarının korunmamış olması şeklinde yapılan eleştiriler bu dönemin şartlan nazar-ı dikkate alınacak olursa yerinde (!) iken, o dönemin şartlan dikkate alınacak olursa normal karşılanmalıdır.

Currently, the consept of `Constitution` has appeared as a result of the struggle that has been done for Human Rights. Kanun-i Esasi is the first written Constitution of Turks. The aim of our thesis is to search thoroughly if the aim of Kanun-i Esasi was like the aim of the Estren Constitutions or not; the norms of Human Rights that are occured in Kanun-i Esasi and Human Rights in Otoman Empire and Islamic law. The content of our studying is like this: First of all, we have to determine what we have to understand by the consept of `Human Rigths`; the properties of these rights; the importance of human rights taking into account their positions in the constitutions, and moreover to evaluate that why norms of human rights should take place in the constitutions. Than we research Human Rights in Islamic law and Örfi law by the help of the discussions in Doctrine. And lastly, we evaluated the norms of Human Rights in Kanun-i Esasi and the effects of state's strength to Human Rights. We added the changes of Kanun-i Esasi that has been made in 1909. In our study (it is a law thesis), we want to determine the sui generis properties of Islamic law and Örfi law. Than, we use the Quran, Sunnah, Consensus (İcma), Comparison (Kıyas) while we were searching the Human Rights in Islamic law. Also we use imperial edicts and laws of the Sultan of Ottoman Empire when we were searching the Human Rights in Otoman Empire. As it is explained we also study the Historical law systems. Thus, we try to evaluate the legislation by taking into account the situation of that age. At the end of our study we reach these results: The political power's arbitrary activitiy must be obstructed. Norms about Human Rights should take place in the superiorist legislations. This legislation can be a national constitution or an international constirution. Human Rights in the Ottoman Empire is not absolutely the same like Human Rights in islamic law. Modern `Human Rights` consept do not take place in Islamic law. But it does not mean that there is not Human Rights in Islamic law. Modern Human Rights consepts take place in Islamic law with the other consepts. The mApproach of the Otoman State to Human Rights was more modern than European states. Sheikh ul-Islams, adaletname, ihtisah ağası and existence of two administrators in one province are the protection systems of Human Rights. Human rights in Kanun-i Esasi are diffrent from Islamic law and Örfi law. The norms of Human Rights which took place in Kanun-i Esasi are sui generis norms. By taking into account the features of that age Kanun-i Esasi which was changed in 1909 provided perfect Human Rights Norms.