İkinci dünya savaşı sonrası Türk dış politikasındaki gelişmeler ve Türkiye`nin Nato`ya giriş süreci(1945-1952)

Abstract

İkinci Dünya Savaşı, zamanın en kanlı ve tahrip gücü yüksek savaşı olarak tarih sayfalarında yerini almıştır. Uzun ve yıpratıcı savaş ülkeleri harabe haline getirmiş, özellikle sosyal ve ekonomik yaşamı felce uğratmıştır. Bununla beraber kurulmuş olan dünya düzeni ve güçler dengesi değişmiş, güvenlik bunalımı doruk noktasına ulaşmıştır. Savaş sonucunda Avrupa'nın büyük bir bölümü yorgun ve bitkin düşmüştür. Amerika Birleşik Devletleri kıtasına çekilirken, Sovyet Rusya ise İkinci Dünya Savaşından büyük bir toprak kazancıyla çıktığı halde yayılma eğilimine girmiştir. Bu durum dünya gündemini yeni bir bloklaşma ve ittifaklar dönemine sokmuş ve Soğuk Savaş dönemi başlamıştır.Tüm Doğu Avrupa'yı etkisi ve hakimiyeti altında tutan Sovyetler Birliği, yanı başındaki tarihi komşusu olan Türkiye'den özellikle Boğazlar'ın durumunun yeniden gözden geçirilmesi ve Doğu Anadolu'daki bazı illerin geri verilmesi yönünde çeşitli taleplerde bulunmuş ve yoğun baskı uygulamıştır. Türkiye, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra iyice güçlenen Rusya'ya karşı Birleşmiş Milletler Teşkilatı'na girmiş ve Amerika Birleşik Devletleri'nin desteğini almaya çalışmıştır. Türkiye bu hususta başlangıçta istediği sonuçları alamasa da yoğun uğraşlar neticesinde, sonraları istediğini bir nebze de olsa almıştır.Truman Doktrini ve Marshall Yardımı ile Amerika Birleşik Devletleri'nin maddi desteğini sağlamayı başaran Türkiye, kapı komşusu Sovyet Rusya olan bir ülke için bu yardımların yeterli olmadığını savunmuş ve bu konuda Amerika Birleşik Devletleri'ni ikna etmeye çalışmıştır. Bu esnada Amerika Birleşik Devletleri ve Batı Avrupa ülkelerinin kurduğu Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı-North Atlantic Treaty Organization (NATO) kurulmuştur.Kurulduğu ilk tarihten beri Türkiye bu teşkilata girmek istemiştir. Ancak İngiltere'nin Orta Doğu Komutanlığı planlarında Türkiye'den aktif bir şekilde yararlanamadığınıdüşünmesi ve NATO üyesi diğer Avrupa ülkelerinin Rusya ile sınır komşusu bir ülkeyi NATO'ya almak istememeleri, Türkiye'nin bu isteğinin başlangıçta gerçekleşmesini engellemiştir.Soğuk Savaş dönemi Rusya' nın liderliğinde oluşan Doğu Blok'u (Varşova Paktı) ve Amerika Birleşik Devletleri'nin liderliğinde kurulan Batı Blok'unun politik mücadeleleriyle sürüp gitmiştir.Doğu ve Batı Blokları arasındaki kutuplaşma süreci bütün hızıyla devam ederken Kuzey Kore birliklerinin bir bahane ile sınır geçerek 25 Haziran 1950'de Güney Kore' ye saldırması Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyet Rusya diğer bir deyişle Doğu ve Batı Blokları arasında yeni bir gerginliğe neden olmuştur. Bu gerginlik geniş bir coğrafyaya sahip olan Sovyet Rusya'nın dünyanın herhangi bir yerinde sıcak çatışma başlatabileceğini Amerika Birleşik Devletleri'ne göstermişti. Bu durum Amerika Birleşik Devletleri'ni kendi kıtasına çekilme ve başta Avrupa ve diğer bölgelerdeki sorunlara karşı tarafsız kalma politikalarından vazgeçerek stratejilerini yeniden kontrol etmek zorunda bırakmıştır.Bu sırada Türkiye'de 1950 seçimleri yapılmış ve Demokrat Parti (DP) NATO'ya giriş vaadiyle iktidara gelmiş ve Kore'de çıkan bu krizden yararlanabileceğini düşünmüştür. Böylece Amerika Birleşik Devletleri'nin Birleşmiş Milletler Ordusu'nun müdahalesi için yardım çağrısını olumlu yanıtlayarak, başta Amerika'nın ve Avrupa'nın olumlu yönde dikkatini çekmeyi amaçlamıştır. Nitekim Kore Harbi'ne bir tugay kuvvetinde birlik göndererek bu niyetinin ciddi olduğunu göstermiştir.Kore'ye asker gönderme kararıyla dünya gündeminde olumlu bir hava estirmeyi ve Amerika Birleşik Devletleri'ni etkileyerek NATO'ya giriş sürecini kolaylaştırmayı amaçlayan Türkiye, Kore'deki başarılarına rağmen ilk başta NATO'ya üye olmayı başaramamıştır. Ancak başından beri bu üyeliğe karşı olan İngiltere'nin Türkiye'nin Orta Doğu Komutanlığı planlarında yer almayı kabul etmesiyle ikna edilmiş ve önemli bir engel aşılmıştır.Ayrıca yalnızlık politikasından vazgeçmiş Amerika, Rusya ile olası bir savaş ve Ortadoğu'da çıkacak olan bir çatışmaya müdahale edebilmesine olanak sağlayacak askeri üsler için en iyi bölgenin Türkiye olduğunu değerlendirmiştir. Bu nedenle Türkiye'nin stratejik konumundan yararlanmayı düşünmüş ve NATO'ya girişini desteklemiştir. Nitekim Amerika Birleşik Devletleri 15 Mayıs 1951'de NATO ülkelerine Türkiye ve Yunanistan'ın üye olmasını teklif etmiştir. Nihayetinde NATO Bakanlar Konseyi 15-20 Eylül 1951 tarihleri arasında yaptığı toplantıda, ABD'nin bu teklifini kabul etmiş, 28 Kasım 1951 tarihinde ise Konsey Türkiye ve Yunanistan'ı NATO'ya katılım için davet etmiştir. Bu daveti TBMM 18 Şubat 1952'de büyük bir çoğunlukla kabul etmiştir.Böylece Türkiye'nin yıllardır ısrarla sürdürmüş olduğu NATO'ya girme çabaları başarıyla sonuçlanmıştır. Ayrıca Sovyetler Birliği tehdidine karşı ittifaklar sisteminde yerini almış ve kendini de emniyete almayı başarmıştır. Diğer taraftan Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye arasındaki ikili ilişkiler daha da yoğunlaşmıştır.

The World War II took its place in the pages of history as the most bloody and most destructive war of human history. The long and wearing war had changed the countries into ruins and especially parallized the social and economic life. Nevertheless, the power balance had changed with the new world order and security crisis had reached to the top in the world. At the end of the war most of the Europe got tired and worn out, the United States of America had tended in to recede into its own continent. However, although ended the war with a great territorial gain, the Russia still had a tend to enlarge. This situation put a new alliance and formation of blocs period into world agenda and Cold War period had started.The Cold War period had dragged on with the political conflict between the East Block (Warsaw Pact) leaded by Russia and the West Block leaded by United States of America.The USSR, getting hold of whole Eastern Europe, demanded and applied pressure to its historical neighbour Turkey on overviewing the situation of the straitss and giving back of some villages at Eastern Anatolia region of Turkey to Russia. Turkey entered to United Nations and tried to get the support of US against Russia which had become more powerful after World War Two. Although Turkey could not managed to get all the points it want at first, as a result of dense exertions got what it wants a bit later.Succeeded in getting support of physical support of US by means of Truman Doctrine and Marshall Assistance, Turkey defended that these supports were not enough for a country neighbouring Soviet Russia and tried to convince the US on this point. Meanwhile NATO (North Atlantic Treaty Organisation) had founded by USA and Western Europe countries.1Turkey willed to enter this organization from the first day. However, because of England?s plans on active role for Turkey in its Middle East Commandership and objection of other NATO member European countries to take a country boarding to the strong enemy Russia into NATO, Turkey could not realize this aim at first.While the polarization between the East and West Blocks had continued at full speed, Northern Korea troops crossed the boarder and attacked to South Korea on 25 June 1950. This resulted in a new tension between USA and USSR, in other words the West and the East Blocks. It showed to US that the Soviet Russia, having a huge geography, could start an armed conflagration in any part of the world. This forced the US to give up its policy on returning to its own continent and be impartial to the conflicts at Europe and other regions, and revise its strategies.Meanwhile in Turkey 1950 elections had been performed and the Democrat Party (DP) gained the elections promising to enter to NATO and thougt to benefit from the crisis in Korea. Thus, replying positive to the help call of US on military intervention of United Nations Army to Korea, the DP aimed to attrack positive attention of US and the Europe. As a matter of fact DP showed its seriosness in its intention with sending a military force in a brigade size to Korea War.By sending a military force to Korea, Turkey aimed to facilitate its entrance process to NATO effecting USA and have a positive image on the world agenda. Although its successes in Korea, Turkey could not achieved to be a member to NATO at first. However, England that was against to Turkey?s membership to NATO from the very beginning, was convinced by the approval of Turkey to take place in England?s Middle East Commandership plans and a great obstacle was overcomed.Besides, USA, which gived up to the loneliness policy, was evaluated that Turkey is the best region for military bases for a probable war with Russia and to step in to a23conflict at Middle East. For these reasons USA thought to benefit from Turkey?s strategic location and supported Turkey?s entrance to NATO. As a matter of fact on 15 May 1951 USA offered to NATO members the approval of membership of Turkey and Greece. Finally at a meeting on 15-20 September 1951, NATO Ministers Council accepted USA?s offer, and the Council invited Turkey and Greece for NATO membership on 28 November 1951. This invitation was accepted by TBMM (Turkish Grand National Assembly) on 18 February with a great majority.Thereby, Turkey?s insistent efforts that had been performed for years to enter to NATO resulted in success and Turkey took its place in alliances system against Soviet Russia threat and succeeded in ensuring itself. On the other hand relations between USA and Turkey had become denser.