Türkiye Türkçesinde emir kipliği

Abstract

Çok boyutlu bir kavram olan emir, dil incelemelerinde kip, cümle, sözeylem veya kiplik çeşidi olarak değerlendirilmektedir. Bu çalışma, emri, bir kiplik olarak ele alarak incelemeyi hedeflemektedir. Bir inceleme alanı olarak emir kipliği, emir ifadeleriyle ilgilenen, kök kipliğin bir üyesi olan isteme kipliğinde istek ve yalvarma kipliğiyle birlikte yer alan bir alt kiplik alandır. Emir ifadelerinin hangi dilsel araçlarla sunulduğu emir kipliğinin önemli sorunsallarındandır. Çalışmada, genellikle bağlamla beraber değer kazanan bu araçlar, dilbilgisel, sözdizimsel, sözcüksel, söyleme dayalı işaretleyiciler olarak belirlenmiştir.Literatürde ?emir kipi? denilen ve temel işlevi emir vermek olan paradigmanın başka hangi işlevlerde kullanıldığı ve hangi kiplik alanlara hizmet ettiğini belirlemek de emir kavramını netleştirmek için önem arz etmektedir. Bunun için söz konusu paradigmanın çeşitli dil katmanlarındaki değişik işlevleri belirlenmiş ve örneklenmiştir. Böylece emir ile ?emir kipi?nin aynı olmadığı gösterilmeye çalışılmıştır.Çalışmanın sonunda emrin, toplumsal, psikolojik koşullara bağlı, buyuranın buyrulandan görece üstünlüğünü gerektiren, yazılı veya sözlü olarak sunulabilen, `emir kipi` yanında başka birçok dilsel işaretleyiciden yararlanan bir mefhum olduğu görüşüne varılmıştır.

Being a multidimensional concept, command is considered as a mode, sentence or type of modality in language studies. This study aims to analyze command as a modality. As a research area, imperative is related to command expressions and resides together with the subjunctive mood and begging mood in the class of requestive modality, which is a sub-class of root modality.Which linguistic tools to be used to present commanding expressions is an important problematic of imperative modality. Generally gaining value depending on the context, these tools are determined to be grammatical, syntactic, lexical and discourse-based markers, in this work.It is important to identify the usage areas of imperative mood, other than its main function of giving orders, in order to clarify the concept of command. For this purpose, different functions of this paradigm in various layers of language are identified and exemplified. Hence it is aimed to prove that command is not identical to the imperative. As a result, it is concluded command is a concept that depends on the social and psychological conditions, requires the superiority of the commander on the commandee, can be presented written as well as orally, and benefits from many linguistic markers other than the `imperative`.