Teos`daki Dionysos Tapınağı (2 cilt)

Abstract

ÖZET Tezin birinci bölümünde, Teos Dionysos Tapınağının erken bir dönemden başlayarak bilim adamlarının ilgi çekmesine neden olan Vitrivıus'un `Mimari Özerine On Kitap` isimli eserindeki betimleme leri sunulmaktadır. Bu konuya 18. yüzyılda Revett, 19. yüzyılda R.P. Pullan ve 20. yüzyılda önce Bequignon ve Laumonier daha sonra Boysal ve üğün kazılarının katkıları anlatılmaktadır. Bunların değerlendiril melerinden yola çıkarak araştırmalarımızın amaçları ortaya konulmakta dır, önyargılardan kaçınan ve kapsamlı belgeleme ve sınıflamaya daya nan yöntemimiz açıklanmaktadır. ikinci bölümde Teos 'un kuruluşundan başlayarak tarihi anlatılmak ta, bunun coğrafi çevre ile olan ilişkileri ele alınmaktadır, özellikle Hellenistik ve Roma çağında Dionysos Tapınağı'nı da etkileyen jeolojik yapı, depremler ve kentin sikkelerinde görülen Dionysos betimlemeleri nin değişimi ile olan ilişkilerine değinilmektedir. Yine tapınağın in- şaa edildiği Teos'un taş ocakları konusu ele alınmaktadır. Arkaik çağ dan başlıyarak Teos'un hem kendi gri Teos taşım kullandığı hem de be yaz mermerle mimarisini zenginleştirdiği anlaşılmaktadır. Hellenistik çağda Teos Dionysos Tapınağı 'mn gri taştan imal edilen bütünü içinde, beyaz mermerden friz bandı kullanılması renk etkisi aranmasını belirt mektedir. İki farklı taşın kullanılması ile elde edilen konstrast etki, Roma çağında pronaos ve opisthodomos'un beyaz mermerle kaplanmasıyla daha da abartılmıştır. üçüncü bölümde tapınağın trapoziodal temenos alam ve bunu çevre leyen stoalar üzerinde durulmaktadır. Stoalar güney ve kuzeyde Dor dü zeninde, doğu ve batıda Samos tipi başlıkları olan ion düzenindedir. Stoaların üstyapı Öğelerinin incelenmesi, Hellenistik çağda inşa edi len yapıların Roma çağında yenilendiklerini ortaya çıkarmıştır. Temenos alanının konumlandığı sırtın eöimi nedeni ile hem stoalarda alt katII çözümü aranmış, hem de bu eğim alanın basamaklarla teraslanarak, çeşit li yükseklikte platformlara bölünmesi ile çözülmüştür. Yine yapının çev resindeki akaçlama (drenaj) için yapıldığı düşünülen su sisteminin ince lenmesi bunun Sicilyalı Uiodoros' un anlattığı, yılın belirli günlerinde şarap tadı veren bir çeşme olabileceğini anlatmaktadır. Dördüncü bölümde tapınağın halihazır durumu temel sıralarından başlayarak ayrıntılı olarak betimlenmektedir. Çevrede bulunan eleman ların incelenmesi, Roma çağında yapının orthosatl arına varasıya sökü lüp yeniden yapıldığını açıklığa kavuşturmuştur. Anta başlığı, bağ taşları gibi öğeler belgelenmiştir. Sütun kaidelerinin farklı yükseklik te olmaları tapınağın podyumunun eğimli olduğunu göstermiştir, üç tür friz bloğu tanımlanmış, bunlardan bir grubun üst yüzlerındeki bağlama ayrıntılarından iki defa kullanıldıkları bulunmuştur. Sütun başlıkların, hepsinin ele alınarak sınıflandırılmaları ise 1.0. II. yüzyıl ile I. S. II. yüzyıl arasında tapınağın defalarca onarıldığını anlaşılmıştır. En az beş türü olan simalarında işaret ettiği gibi, bir fay hattı üzerinde olan Teos, depremlerden bir çok kez zarar görmüş ve bundan da en çok, en üst öğe olan simalar etkilenmiştir. Sonuçların toplu olarak ele alındığı beşinci bölümde yapının Hel- lenistik çağda yapıldığı ancak l.S. I. ve II. yüzyıllarda yenilendiği anlatılmaktadır. Tapınağın yıkılan daha eski öğeleri, Roma çağında ona rımlar sırasında temenosu tesviye etmek için dolgu malzemesi olarak kullanılmıştır. Nitekim 1985-1986 yıllarında yapılan kazılarda, bu dol gudan, Teos'daki Uionysos Tapınağı'nın hellenistik çağına ait, Hermoge- nes'in diğer bir eseri olan Magnesia'daki Artemis Tapınağı 'na, bezeme üslubu ve yapı ayrıntıları açısından çok benzeyen mimari öğeleri elde edilmiştir.

Ill SUMMARY In the first chapter of the thesis; previous sources for the study of the Temple of Uionysos at Teos is given. The principal source, the account of Vitrivius, attracted an early interest from scholars. The former excavations done by Revett, Pullan, Bequignon- Laumonier and Boysay-öğün are briefed. Following an evaluation of these previous investigations, the method of our studies is presented which depends mainly on intensive recording and classification of materials refraining from predilection. In the second chapter, the historical background of Teos is summarized, relating it to its geographical setting. A special consideration is given to the geological formation of the area and earthquakes of the Hellenistic and Roman Periods, and its possible relation to the coins of Teos. The prime construction material of the temple, a dark grey compact limestone and its quarries are discussed. Teans started to quarry their stone in the archaic period but also imported white marble to enrichen their buildings. They sought for the colour effect of the Hellenistic period when they used a white marble frieze on the temple. By adding a white marble veneer over the walls of the opisthodomos and pronaos» the Romans exaggerated the contrast obtained by utilizing two types of stone in the same building. The trapezoidal temenos area of the temple and the stoas enclosing it are handled in the third chapter. The stoas are doric in order at the north and south, and ionic with a Samian type of capitals at the east and west. To compensate the slope of the temenos area, it is terraced by steps achieving various platforms; a solution is also explored by basement floors at the lower ends of the stoas. Architectural members of the stoas yield results that they were constructed in the HellenisticIV period and renewed, in the Roman period. The Study of the terracotta pipe system encircling the temple, considered previously for the drainage of the area, finds it possibly to be the water system which tasted of wine on certain days of the year as mentioned by Diodorus of Sicily.. In the fourth chapter, the present state of the temple, looted after the excavations of Pullan, is documented. The new architectural members, such as toechobate blocks ante capitals, bonding stones, etc, are considered to complete the architectural setting. The different heights of column bases show that there is a curve on the sty I oba te of the temple (scamili impares). When the column capitials are completely catologued and classified, it is understood that the temple was restored twice between the Hellenistic period and second century A.D.A similar result is found to be true with the study of the frieze blocks; the presence of three different types are found and one set of them was. reused as indicated by the cuttings for setting on the upper surface. The evaluation of simas yielded five different types which may be due to their vunerable position during the earthquakes. The result of this study is given in the last chapter. It is found that the temple was constructed in the Hellenistic period and renewed during the first and second centuries. A.D. The damaged architectural members of the Hellenistic period was used as a filling material for the Roman terracing of the temenos area. In fact, the excavations of the 1985 and 1986 seasons carried out in the fill of the terraces yielded architectural members belonging to the Hellenistic Temple of Dionysos at Teos. The architectural detailing and the ornamen tation of these members show a close similarity to the Temple of Artemis at Magnesia, the other work of Hermogenes.