15. yüzyıldan günümüze değin geleneksel Türk sanat musikisinde kullanılan aksak usullar

Abstract

Uluslararası sanat musikisinde karşılaştığımız `ölçü` ve `tartım` kavramları yerine geleneksel Türk sanat musiki sinde `usul` kavramı kullanılmaktadır. Bu kavram tartımın geleneksel bir gerçekleştirilişinden başka birşey değildir. Usullar dayandıkları tartımın kuruluşuna göre `düz` ve `ak sak`, zaman içindeki sürelerine göre de `büyük` ve `küçük` diye ikiye ayrılabilir. Bu çalışmada yalnızca `aksak` usul lar yada içinde aksak kümeler bulunduran ve dolayısıyla ak sak niteliğine bürünen usullar üzerinde durulmuştur. özellikle Anadolu ve Balkanlarda yoğun olarak görülen, fakat dünyanın hemen hemen her yerinde raslanılabilen bu tür tartım kalıplarına, uluslararası musiki yazınında da Türkçe bir kelime olan aksak adi verilmiştir. Uluslararası düzeyde Türk usullarındân etkilenerek bu terimi ilk kullanan ve Türk olmıyan kişi Romen musikibilimci Constantin Brailoiu'dur. Araştırmamın giriş bölümünde aksak tartımların kökeni ve coğrafyasını kuşbakışı olsada irdelemek amacıyla görüşlerine başvurduğum Batılı araştırmacılar, (özellikle Kurt-Ursula Rein- hard, Eugene Borel, Wouter Swets) Türk usullarını ve genelde Türk musikilerinin kuramsal temellerini hâlâ eski Grek ve Bi zans musikilerinin kuramlarına dayama çabalarını sürdürmekte dirler. Fakat şunu birkez daha gördüm ki, bu çabaların geçmiş te olduğu gibi günümüzde de hiçbir bilimsel ve mantıksal teme li bulunmamaktadır. 15. yüzyıldan günümüze değin incelemeye çalıştığım gele neksel Türk sanat musikisindeki aksak usullar oldukça çeşit lilik göstermektedirler. Bu usulların tarihsel gelişim çizgi si içinde başkantıları oluştuğu gibi, diğer aksak usullarla da ilişkileri vardır. Bunun en çarpıcı örneği de 7 ve 7'nin katı birimlerdeki usullardır. Yalnızca bir kabaca saptama ve bu boyutta yapılan ilk çalışma olması dolayısıyla, araştırmamın oldukça eksik yönle ri olmasına karşın; eksikliklerin yapılabilecek daha kapsamlı çalışmalarla giderilebileceğini ümit etmekteyim.