Darülbedayi`de operet

Abstract

ÖZET Ülkemizde operet, batılılaşma isteği ve çabaları doğrul tusunda Tanzimat döneminde ortaya çıkan bir türdür. Operetin o yıllarda gözde olmasında ve Türk Operetinin oluşmasındaki en *bü- yük etken, yabancı tiyatro, opera ve operet topluluklarının ülke mizdeki etkinlikleridir. Özellikle Abdülmecit döneminde İstanbul1. a gelen topluluklar yoğunlaşmış, Bey oğlu1 nda düzenli opera ve o- peret gösterileri sergilenmiştir. 19. yüzyılın ikinci yarısında ülkemizdeki Türk Opereti dö nemini başlatan ilk yaratı, Dikran Çuhacıyan' m `Arifin Hilesi` adlı operetidir. Dönemin gözde operetlerinde imzası olan Çuhacı yan, Köse Kâhya, Leblebici Horhor Ağa gibi Türk operet dağarnam başyapıtlarını vermiştir. Opera Tiyatrosu, Osmanlı Tiyatrosu, Os manlı Opera Kumpanyası, Opera Türk Tiyatrosu,Handehane-i Osmani Kumpanyası gibi topluluklar bu dönemin operet oynayan topluluk ları içinde yer alırken, Arif 'in Hilesi, Leblebici Horhor Ağa, Kö se Kâhya, Pembe Kız, Zeybekler gibi operetler de dönemin sıkça, seslendirilen operetleri olmuştur. Tanzimat döneminde operete duyulan ilgi Meşrutiyet döne minde de devam etmiş, İstanbul Operet Heyeti geleneksel Türk sa nat müziği ve çalgıları ile operetler oynamış, Kaptanzad e Ali Rı za ve Muhlis Sabahaddin Ezgi gibi önemli operet bestecileri bu dönemde ortaya çıkmıştır, Dönemin önemli operet toplulukları, İs tanbul Operet Heyet i, Milli Osmanlı Operet Kumpanyası, Sahir Ope reti, Yeni Operet ve Hale Operetidir. Yazar olarak Kusahipzade Ce lâl' in adına sıkça rastlanılan bu dönemin gözde operetlerini i- se şöyle sıralayabiliriz ; Macun Hokkası, İstanbul Efendisi, Fettan Kız, Ayş e, Çaresaz,Zühre,Yedekç i, Kaşıkçılar, Lâle Devri, Bülbül. Cumhuriyetin ilanından Darülbedayi'de ilk operetin sah-sahnelendiği yıl olan 1931 yılma değin, kısa ömürlü operet top lulukları görülür. 1928 yılına dek daha çok batı operetlerinin oynanması, topluluk kurucularının ve oyuncuların belirli isimler den oluşması, bu. dönemin. başlıca özelliklerinden. Şehir Opereti, Türk Opereti, Şark Operet Sahnesi, Sabık Hale Sanatkârları Opere ti, Cumhuriyet Öpere t i, Muhlis' in Çocukları gibi kısa ömürlü top lulukların yanısıra,Sahir Operet i, Süreyya Opereti ve Halk Opere ti, döneme damgasını vurmuş topluluklardır.Muhlis Sabahaddin Ez gi bu dönemin en önemli bestecisi olurken, Yusuf Sururi de yazar olarak adını duyurmuştur. 1925' de sahnelenen Vedat Örfi'nin `Ba lo Kaçakları` opereti de ilk Türk kadın operet sanatçılarının yer alması açısından önemlidir. Darülbedayi'de Operet dönemi 1931 yılında oynanan `Yalova Türküsü` adlı operetle başlar. 19 37 yılına dek sahnelenen onyedi operet sırasıyla şöyledir: Yalova T ürküşü: 19 31, İsmail Galip Arcan-Hasan Ferit Alnar. Saatçi:1932, Celâl Esat Arseven. Üç Saat: 19 32, Ekrem leş id Rey-Cemal Reşid Rey. Sarı Zeybek 0teli:1932, H.Kemal Grürmen,.Kemal Küçük-K-asan Ferit Alnar. Büyük İkramiye: 19 33 »Yusuf Sururi, Celâl Esat Arseven-C.E- sat Arseven. Lüküs Hayat : 19 3 3, Ekrem Reşid Rey-Cemal Reşid Rey^ İstanbul Efendisi :19 34, Musahipzade Celâl-i-'erdi Statzer. Yarasa:1934,Meilhac,Halevy-J. Strauss. Bu Bir Rüyadır :1934, Kazım Hikmet (Selma Muhtar tafcsıa adıy- la)-Ferdi Statzer. ** Deli D olu: 19 34, Ekrem Reşid Rey-Cemal Reşid Rey. Saz-Caz:1935, Ekrem Reşid Rey-Cemal Reşid Rey. Mırnav: 19 3 5, Af if Obay-Adnan Bozer. Dudakların:1936,Mirande-Yvain(Çev:E.R.Rey).89 Maskara : 19 36, Ekrem Reşid Rey-Gemal Reşid Rey. Leyla ile Me enim: 19 36, İsmail Galip Arcan-Mesut Cemil. Aşk Mektebi:19 36, Yusuf Ziya Ortaç-Muhlis Sabahaddin Ezgi. Leblebici Horhor Ağa:1937,Takfor Nalyan-Dikran Çuhacıyan. İstanbul valisi ve belediye başkanı Muhittin Üstündağ'm isteğiyle başlayan operet etkinliklerine farklı tepkiler gelmiş, halkın büyük ilgisine karşın yazın çevreleri olaya olumsuz yak laşmışlardır.Bu arada o yıllardaki genel sanat yönetner.i Muhsin Srtuğrul da her fırsatta operete karşı olduğunu vurgulamıştır. 1937 yılında Leblebici Horhor Ağa'nın sahneleniş inden sonra ope ret temsilleri kaldırılmış, iki-üç yıl sonra eski yaratılar yeni den seslendirilmeye başlandıysa da o dönemin parlaklığına hiçbir zaman ulaşılamamıştır.