Tasarrufların yönlendirilmesinde ve geliştirilmesinde sermaye piyasasının rolü

Abstract

- 212 - ÖZET ¥B SONUÇ Gelişmiş bir mali sistemin önemli bir parça sını oluşturan sermaye piyasası, ekonomik kalkınmanın finans manı için gerekli olan tasarrufların arttırılmasında ve yönlendirilmesinde önemli işlevler yerine getirmektedir. Dünyadaki bir çok ülkede tasarrufları arttırıcı çeşitli politika ve önlemler uygulanmakta, bunlar arasında da sermaye piyasasının kurulup, geliştirilmesi çalışmaları ayrı bir önem taşımaktadır. Ekonomide tasarruf arzı ve fon talebi ilişkisini düzenleyici ve dengeleyici bir et ki yapan sermaye piyasası, yatırımcılar ile tasarrufçu ların beklentilerine uygun çeşitli seçenekleri yapısın da bulundurmaktadır. Sermaye piyasası işletmelere finansman sağlamada alternatif bir sistem olarak, banka kredilerine göre ge nellikle dana düşük maliyetli satılabilecek bir fon kay nağını aktarabilmektedir. Diğer taraftan tasarrufçuya, birikimlerini değerlendirebileceği alanlar arasında özel likle uzun vadede elverişli yatırım alternatiflerini su nabilmektedir. Sermaye piyasasından elde edilen düzenli istatistiki- veriler, makro planlamada ve sektörlerarası mali ilişkilerin düzenlenmesinde ortaya çıkabilecek yanılma ları en alt düzeye indirebilecek bir etki de yapmakta-dır. Buradan, elde edilen veriler, genel kabul görmüş mali analiz tekniklerine göre analiz edilerek, destekleme ve kredi politikaları dana rasyonel bir yapıya kavuşturula- bilir. öte yandan sermaye piyasalarının sadece ekonomik değil; sosyal adaleti, gelir dağılımında adaleti ve ça lışma barışını destekleyici, katılımcı demokrasiyi geli ştirici yönden de olumlu işlevleri vardır. Çünkü bu piya salar, sınai mülkiyeti ve bundan kaynaklanan zenginliği hisse senetleri yoluyla geniş halk kitlelerine yayarak, gelir dağılımını etkileyici bir araç olarak kullanılabil mektedir» Şirketlerin gelecekle ilgili yatırım ve geniş leme kararları, yönetim politikaları ve yöneticileri, ge nel kurulda oy kullanılarak denetlenebilmekte, böylece demokrasi geleneğinin toplumda yaygınlaşmasına ve benim senmesine belli bir ölçüde katkıda bulunulmaktadır. Türkiye açısından gerçek anlamda sermaye piyasa sı hareketlerinin uzun bir geçmişe dayandığını söylemek güçtür. Sermaye piyasasının kurulmasına yönelik çalışma lar zaman zaman yapılmış olmakla birlikte, mali sistem de güçlü bir yapıya sahip olan para piyasası, bu çalış maların yürütülmesini ve piyasanın kurulmasını geciktir miştir. Sermaye piyasamızın yasal düzenlemeler ile ku rumsal bir yapıya kavuşturulması ise 30. 7. 1981 tarih ve- 214 - 17416 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe gi ren 2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu ile mümkün ol muştur. Bu anlamda sermaye piyasamızın henüz gelişme çağında olduğunu söyleyebiliriz. Kurumsal bir yapıya kavuşturulması yeni olmak la birlikte, sermaye piyasası ve İstanbul Menkul Kıymet ler Borsası kısa sürede büyük gelişmeler göstermiş; ge lişmelere uygun yeni yasal düzenlemeler yapılması ve böylece borsanın fiziki kapasitesinin arttırılmasında bilgisayar sistemine geçişin hızlandırılmasında ve menkul kıymet arzının yeterli düzeye çıkarılmasında önemli adımlar atılmıştır. Sermaye piyasası ile menkul kıymetler borsamı zın günümüze kadar olan gelişmelerini ve faaliyetlerini değerlendirdiğimizde şu tespitleri yapabiliriz; - Ülkemizde tasarrufların rasyonel bir şekilde sanayi yatırımlarına kanalize edilmesinde, sermaye piyasası olumlu ve etkili bir araç olarak kullanılmaya başlan mıştır. - Sermaye piyasasının mali araçları, zaman içerisinde hem çeşit hem de miktar olarak artış göstermiştir. Bu ise yatırımcının ve tasarrufçunun sermaye piyasasına olan ilgisinin giderek arttığını belirlemektedir.- 215 - - Aile şirketlerinin halka açılmasında ve özelleştirme çalışmalarında özellikle 1990 yılında olumlu gelişmeler olmuş ve sermaye piyasası - borsa sistemi kanalıyla hal ka açılma faaliyetleri artarak devam etmektedir. - Sermaye piyasasında bankalara tanınan geniş yetkiler, piyasanın bu sektör tarafından yönlendirilmesine ortam hazırlamakta ve bu durum piyasanın rekabetçi özelliği ni olumsuz yönde etkilemektedir. 7 Menkul kıymet yatırım fonlarının sayı ve hacim bakımın dan artış göstermesi olumlu bir gelişme olmakla beraber, bunların kuruluş ve faaliyetlerinin yalnızca bankalara tanınmış olması bunlardan sağlanabilecek ekonomik ve sosyal yararların sınırlı düzeyde kalmasına yol açmış ve hisse senedi ağırlıklı portföy oluşturulmasına en gel olmuştur. - Devletin sermaye piyasasındaki egemen konumu, özel sek törün bu piyasadan yararlanma oranını düşürmekte ve fon kaynaklarının büyük bir kısmının kamunun finansmanında kullanılmasına neden olmaktadır. - Kurumsal tasarrufların sermaye piyasasında ve özellikle hisse senedi alımında değerlendirilmesi çok düşük düzey de kalmaktadır. Bu nedenle kurumsal tasarrufları^ ve rimli alanlarda yeterince değerlendirilmemekte ve karlı yatırımlara gidilememektedir. Bunu önlemek için kurumsal tasarrufların sermaye piyasasında değerlendi rilmesini sağlayıcı ve Özendirici yasal düzenlemeler- 216 - yapılmalı, sanayi sektörünün bu kurumların fon yaratma gücünden azami şekilde yararlanması sağlanmalıdır. Ülkemizde sermaye piyasası ve borsada faaliyet gösteren aracı kurumlar, tasarrufçuya genellikle sadece menkul kıym&t alım ve satımında hizmet vermektedir. Oysa bunun yanında aydınlatıcı ve yol gösterici fonksiyonları da yerine getirmelerini sağlayıcı önlemler alınmalıdır, Türkiye'de fert başına düşen milli gelirin düşük olması ve gelir dağılımının dengesizliği, toplumun geniş bir kesiminin tasarruf gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Oluşan küçük çaplı tasarruflar ise sermaye piyasası araç larına istenilen düzeyde yönelememektedir. Bu nedenle sermaye piyasasının avantajlarından genellikle yüksek gelirli gruplar daha çok yararlanabilmektedir. Küçük çaplı bu tasarrufların toplanarak sermaye piyasası araçlarına yönlendirilmesinde yatırım f onları bir araç olarak kullanılmakla beraber, menkul kıymet yatırım or taklıklarının da kurulması ve faaliyete geçmesi için ge rekli ortam sağlanmalıdır. Ayrıca yatırım kulüplerinin kurulmasına yönelik yasal düzenlemeler süratle yapılma lıdır. Ülkemizdeki yüksek enflasyon ortamı, sermaye piyasasının da gelişmesini engelleyici bir etki yapmaktadır. Bu neden le enflasyon kontrol altına alınarak ekonomik istikrarın sağlanması piyasanın gelişmesini olumlu yönde etkileyecek tir. Bu ise kısa süreli spekülatif davranışların azalması nı ve daha çok tasarrufun verimli yatırımlarda kullanılma-V - 217 - sını sağlayacaktır» Istanbul Menkul Kıymetler Borsası 'nın tamamen bilgisa yar donanımına kavuşturulmasıyla, ülkenin diğer merkez lerin* arasında terminal bağlantıları kurulabilecek ve böylece borsa ülke geneline yaygınla ştırıla bilecektir. Son olarak bugün borsamızda dana çok spekülasyon amaçlı olarak kendini gösteren hisse senedi talebi, bu yönüyle - zaman zaman olduğu gibi - küçük tasarrufçunun aleyhine gelişmeler gösterebilmektedir. Bunu önlemek için gerekli tedbirler alınmalı ve tasarrufçunun bilinçli yatırım yap masına yardımcı olacak, riski azaltıcı bir işlevi yerine getiren Raiting Kurumları 'nm kurulması çalışmalarına hız verilmelidir.