Türkiye`de 1980 sonrası dönemde ihracatı geliştirmede izlenen politikaların etkinliği

Abstract

Gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) tarafından 1960'lı yıllardan itibaren uygulanmaya başlayan ihracata yönelik sanayileşme stratejisi dinamik karşılaştırmalı üstünlüklere uygun bir sanayileşmeyi öngörmektedir. Bu nedenle rekabet gücü ve ihracat kapasitesi yüksek bir sınai yapı oluşturarak, hızlı büyümenin ihracat özellikle de sınai ürün ihracatı ile gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır. İhracata yönelik sanayileşme stratejisinin başarı ile yürütülebilmesi ise bir dizi politikanın bu amaçlara hizmet edecek şekilde yönlendirilmesiyle mümkündür. Döviz gelirlerini arttırmaya yönelik olan bu politikaları genelde, yatırım, üretim ve ihracat aşamasındaki teşvikleri kapsayan doğrudan teşvik politikaları ve dolaylı teşvik niteliğinde olan döviz kuru ve serbest ithalat politikaları olarak sıralamak mümkündür. Ayrıca ülkeler yabancı sermayenin girişini teşvik etmek, ihracatın büyük şirketler aracılığı ile gerçekleştirilmesine ve serbest bölgelerin kurulmasına destek vermek yoluyla da dış ticaretlerini geliştirerek ihracatlarını artırmaya yönelmektedirler.Diğer GOÜ'le benzer sorunları yaşayan Türkiye'de 1930'lu yıllardan beri uyguladığı ithal ikamesi stratejisini 1980 yılında terk ederek, sınai ürün ihracatçısı ülkeler zincirine katılmak üzere ekonomisinin bütününde köklü dönüşümler yapmıştır. 24 Ocak istikrar tedbirleriyle uygulanmaya başlayan ihracata yönelik sanayileşme stratejisi çerçevesinde ihracatı arttırmaya yönelik doğrudan ve dolaylı birçok politika uygulanmış ve uygulanan politikaların ihracatın gelişiminde önemli rolü olmuştur.Bu çalışmada yukarıda çizilen genel çerçeve içerisinde Türkiye'de 1980 sonrası dönemde uygulanan ihracata yönelik sanayileşme stratejisi ve ihracatı geliştirmede izlenen politikalar incelenmiş ve bu politikalar uygulanırken, ihracatta amaçlanan yapısal değişmenin gerçekleşip gerçekleşmediği araştırılmaya çalışılmıştır.Üç bölümden oluşan çalışmanın birinci bölümünde Türkiye'de 1980 sonrası dönemde ihracat politikalarını daha iyi kavrayabilmek için teorik baz oluşturulması amaçlanmıştır. Bu bölümde GOÜ'lerin ihracata yönelik sanayileşme stratejisine gelinceye kadar hangi aşamalardan geçtikleri incelenerek bu strateji çerçevesinde ihracatı teşvik politikalarına yer verilmiştir.İkinci bölümde ise yukarıda belirtilmeye çalışılan genel ekonomik dönüşümler çerçevesinde Türkiye'de 1980-1990 dönemindeki teşvik politikaları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Uygulanan politikaların amacına yönelik olarak kullanılıp kullanılmadığını belirleyebilmek için 1980 öncesi dönemdeki uygulamalara da yer verilerek karşılaştırma yapılmaya çalışılmıştır.Üçüncü bölümün ilk kısmında ihracatı önemli ölçüde etkilediği düşünülen toplam parasal teşvikler ile ihracat kredilerine ve kur politikasına karşı ihracatın duyarlılığı verilere dayalı olarak analiz edilmiştir. Söz konusu kısımda 1980 öncesi dönem de incelenerek karşılaştırmaya gidilmiştir. İkinci kısımda ihracat hem global olarak hem sektörel ve coğrafi açıdan analiz edilmiştir. Son kısımda ise teorik olarak ihracata yönelik sanayileşme stratejisinden beklenen yararların Türkiye'deki uygulama sonuçlarına göre değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmanın uygulama kısmında, ihracat üzerinde en etkili politikalar olarak değerlendirilen, doğrudan parasal teşviklerin, ihracat kredilerinin ve döviz kurlarının etkileri Rich regresyon modeli ile sınanmıştır. Çalışmanın analiz dönemi 1968-1990'dır. Analizde döviz kuru politikasından sonra ihracat üzerindeki en etkili aracın vergi iadesi ve 1980 sonrası dönemde uygulanan KKDF ve DFİF ödemeleri gibi mali teşvikler olduğu belirlenmiştir. İhracat kredilerinin ihracat üzerindeki etkisinin ise diğer teşvik politikaları ile karşılaştırıldığında sınırlı kaldığı görülmüştür.

Turkey changed her trade strategy based on import substitute industrialization and has started to apply export-oriented industrialization policies after 1980. This thesis, mainly analyses the effects of export incentives on trade performance of Turkey between 1980-1990. Study also include the applied export promotion policies during 1968-1980, to compare both period and see complete picture of the efficiency in trade incentives such as tax exemption, cheap credits, undervaluation of Turkish Liras. According to the Rich Regression Analysis results, most efficient policies in the export performance are exchange rate policy and tax exemptions. After 1980's financial aids such as KKDF and DFIF seem also important intensives for exporters. Export credits positive effect on export were found limited compering other incentives.