Farklı öğretim programı izleyen öğrencilerde algılanan ana-baba öğretmen tutumlarının benlik kavramına etkisi

Abstract

129 IV.BÖLÜM Bu bölümde çalışma ana hatlarıyla özetlenmekte, elde edilen bulgulara dayalı olarak varılan sonuçlar ve geliştirilen öneriler yer almaktadır. ÖZET Bireyin kendisi ve çevresi ile barışık, etkin ve üretken bir kişi olmasında önemli bir rol oynayan benlik kavramının oluşumunda pek çok değişkenin etkisi bulunmaktadır. Bu çalışmada, farklı öğretim programı izleyen meslek lisesi ve genel lise öğrencilerinin benlik kavramı örüntüleri karşılaştırılmış, algıladıkları ana-baba tutumları ve öğretmen davranışları ile yaş, cinsiyet, sosyo-ekonomik düzey v.b. çeşitli değişkenlerin benlik kavram örüntülerinde etkili olup olmadığı araştırılmaya çalışılmıştır. Çalışmada öğrencilerin benlik kavramı düzeyleri Offer Benlik-imajı Envanteri (OBİE) ile ölçülmüştür. Envanter, gençlerin kendi dünyalarını nasıl algıladıklarını incelemek amacıyla geliştirilmiştir. Gençlerin ana-babalarının onlara karşı tutumlarını sağlamak için ise Ana-Baba Tutum Envanteri (ABÎE) kullanılmıştır, ayrıca öğrencilerin kendilerine ve öğretmen davranışlarına ilişkin bilgiler, çalışmacı tarafından geliştirilen bir anket ile toplanmıştır. Çalışma 182 meslek lisesi öğrencisi, 246 genel lise öğrencisi olmak üzere toplam 428 ortaöğretim öğrencisi üzerinde yapılmıştır. Elde edilen verilerin istatistiksel analizlerinde `Varyans Analizi` tekniği ile `F, t-testi` ve Korelasyon Analizi (Pearson Çarpım-Moment Korelasyon katsayısı) kullanılmıştır. Yapılan analizler sonucunda mesleğe yönelik program izleyen öğrencilerle akademik öğretime yönelik program izleyen öğrenciler arasında benlik kavramının `Eğitsel ve Mesleki Amaçlar`, `Duygusal Durum` ve `Psikopatoloji` alt boyutları dışındaki bütün alt boyutlarda farklılaşma olmadığı, `Duygusal Durum` ve `Psikopatoloji` alt130 boyutlarında meslek lisesi öğrencilerinin daha olumlu benlik kavramı geliştirdikleri görülmüştür. Bu öğrenciler okudukları okul değişkenine göre, karşılaştırıldığında benlik kavramının `Duygusal durum`, `Vücut ve Benlik İmajı`, `Sosyal İlişkiler`, `Dış Dünyaya Hakimiyet` ve `Psikopatoloji` alt boyutlarında üç nolu okul olan Selma Yiğitalp Lisesindeki öğrencilerin Cumhuriyet Ticaret Meslek lisesi, Buca Ticaret Meslek Lisesi ve Mehmet Seyfi Eraltay Lisesi öğrencilerinden daha olumsuz benlik kavramına sahip oldukları bulunmuştur. Öğrenciler yaşa göre karşılaştırıldığında benlik kavramının sadece `Dürtü Kontrol` ve `Sosyal İlişkiler` alt boyutlarında yaşı küçük öğrencilerin yaşı büyük öğrencilerden daha olumlu benlik kavramına, `Aile İlişkileri` alt boyutunda ise yaşı büyük öğrencilerin yaşı küçük öğrencilerden daha olumlu benlik kavramına sahip oldukları bulunmuştur. Öğrenciler cinsiyete göre karşılaştırıldığında benlik kavramının `Dürtü Kontrol`, `Duygusal Durum` ve `Psikopatoloji` alt boyutlarında kız öğrenciler lehine, `Eğitsel ve mesleki Amaçlar` alt boyutunda ise erkek öğrenciler lehine fark olduğu gözlenmiştir. Öğrenciler kardeşleri arasındaki doğum sırasına göre karşılaştırıldığında benlik kavramının `Sosyal İlişkiler`, `Aile İlişkileri` `Psikopatoloji` ve `Üstün Uyum` alt boyutlarında ortanca çocuk lehine farklılaştığı görülmüştür. Öğrenciler yaşamlarının çoğunu geçirdikleri yerleşim merkezine göre karşılaştırıldığında benlik kavramının `Sosyal İlişkiler` ve `Eğitsel ve Mesleki Amaçlar` alt boyutlarında küçük yerleşim birimleri ile yurt dışında yaşamış öğrenciler lehine farklılaştığı, diğer yedi alt boyutta ise gruplar arasında fark olmadığı gözlenmiştir. Öğrenciler akademik başarı algılarına göre karşılaştırıldığında bütün alt boyutlarda akademik özgeçmişini başarılı olarak algılayan öğrencilerin daha olumlu benlik kavramı geliştirdikleri görülmüştür. Bu öğrenciler geldikleri SED 'e göre karşılaştırıldığında benlik kavramının `Duygusal Durum`, `Vücut ve Benlik İmajı`, `Sosyal İlişkiler` ve `Dış Dünyaya Hakimiyet` alt boyutlarında alt-SED ve Orta-SED 'den gelen131 öğrencilerin ÜST-SED 'den gelen öğrencilerden daha olumlu benlik kavramına sahip oldukları bulunmuştur. Öğrenciler, anne ve babalarının öğrenim düzeyine göre karşılaştırıldığında benlik kavramının OBIE 'nin pek çok boyutunda ana-baba öğrenim düzeyi orta ve yüksek olan 'öğrenciler aleyhinde farklılaştığı gözlenmiştir. Ailenin bazı niteliklerinin; ana-babanın öz-üvey, sağ-ölü oluşu, yapısal olarak aile konumu değişkenlerinin benlik kavramı üzerinde etkili olmadığı saptanmıştır. Öğretmenlerin, ders başarı durumuna ilgisiz tutumu anlamlı bulunmuştur. Öğretmenin, öğrenciye verilmiş herhangi bir göreve ve ders ile ilgili bir konuda tartışmaya tutumunu hoşgörülü olarak algılayan öğrencilerin, öğretmen tutumunu otoriter ve ilgisiz algılayan öğrencilere göre daha düşük benlik kavram, düzeyi gösterdiği gözlenmiştir. Öğretmenin grup ve karşı cins arkadaşlığa tutumunun, öğrencilerin benlik kavramı üzerinde etkili olmadığı bulgusuna karşın, öğretmenin ilgisiz ve yetkeci tutumu dikkati çekmiştir. Öğrencilerin çoğunluğu ana-babalarının tutumlarını `demokratik` olarak algılamışlardır. Sonuçlar, demokratik ana-baba tutumu ile benlik kavramı arasında önemli bir ilişkinin olduğunu ve benlik kavramı düzeyi yüksek olan çocukların yetişebilmesinde en önemli etmenlerin anne-baba-çocuk ilişkilerinin sağlıklı kurulabilmesinin gerekliliğini göstermektedir. SONUÇ 1 -Meslek lisesi öğrencileri ile genel lise öğrencileri arasında benlik kavramının `Duygusal Durum`, `Psikopatoloji` ve `Eğitsel ve Mesleki Amaçlar` alt boyutlarında farkın olduğu, `Duygusal Durum` ile `Psikopatoloji` alt boyutlarında meslek lisesi öğrencilerinin daha olumlu kavramı geliştirdikleri saptanmıştır. Genel olarak genel lise öğrencilerinin meslek lisesi öğrencilerine kıyasla daha düşük benlik kavramına sahip oldukları görülmüştür.