Arap dili ve belâğatı açısından Ali Kuşçu ve `Unkûdü`z-Zevâhir fi Nazmi`l -Cevâhir adlı eseri

Abstract

ÖZET 1400'lü yıllarda Semerkand'da doğduğu tahmin edilen Ali Kuşçu, 1478 yılında İstanbul'da vefat etmiştir. Onun, vaz', iştikak ve sarf konularını ele alan 'Unkûd adlı temel bir kitabı bulunmaktadır. Ayrıca, vaz' konusunda Risale fi'l- Vaz' ve Şerhü'r-Risâleti'l-Vaz'iyye adlı iki eseri vardır. Bunun yanında Risale fi'l-Mecâz ve'l-İsti'âre; Takdfmü'l-Müsned İleyh; Risale fî Tahkîk-i Lâmi't-Ta'ıîf; Risale fi'l-Hamd; Haşiye 'alâ Şerhi'l-Keşşâf gibi doğrudan ya da dolaylı olarak Arapça ile ilgili eserleri bulunmakatdır. O, bu eserlerinde Arapça konularını bir matematikçi gözüyle ele almıştır. Vaz', bir varlığa delâlet etmesi için konulan ilk lafızdır. Vaz', şahsî ve nevî olmak üzere iki kısma ayrılır. Şahsî vaz'; cüzî ve külli olur. Nevî vaz' ise fiilinin kök anlamını ifâde eden kalıplı türemişler olup kendi içerisinde hakîkî ve mecazî olmak üzere iki kısma ayrılır. Vaz', lafız ile anlam arasında gerçekleşen bir ilişkidir. Lafızların ifâde ettikleri anlamlar, lafızlardan ziyâde vaz'edenden kaynaklanır. İştikak ve sarfın iyi anlaşılması için öncelikle vaz'ın bilinmesi gerekmektedir. Vâzı'ın koyduğu lafızdan kök anlamı ile ilintili yeni kelimeler türetmek demek olan iştikak; sağîr/küçük; kebîr/büyük ve el-ekber/en büyük olmak üzere üç kısma ayrılır. İştikakın iyi anlaşılması için harflerin mahreçleri ile asıl ve zâid olan harfler bilinmelidir. Ayrıca bedel, hazf ve kalb konusu doğrudan iştikakla alâkalıdır. Sarf, yapı itibarıyla lafızları ele alan bir ilim dalıdır ve anlam ya da lafız açısından kelimelerdeki değişiklikleri inceler. Lafızdaki her ilâve anlamda ilâve anlamına gelir. Ali Kuşçu, bir ilim dalı olarak Arap dili ve belagatı alanında eser vermekle beraber zamanının Arapça öğretimini kendisine problem edinmiş ve çözüm üretmeye çaba harcamıştır. vıı

ABSTRACT 'Ali al-Kushdji, born estimately in Semarkand in 1400's, died in İstanbul in 1478. Although he is known for his studies on astronomy and mathematics he is also a famous linguist who wrote some important books on Arabic. His a magnum opus is named 'Unkûd in which he deals with Laying (Vad'), Derivation (Ishtiqaq), Morphology (Sarf). He has also two other booklets on the same topic entitled Risâla fi al-Vad' ve Sharh al- Risâla al-Vad'iyye. And he has also some books, which are too related with Arabic like Risâla fi al-Mecâz ve'l-İsti'âra; Takdiym al-Musnad Ileyh; Risâla fî Tahkîk-i Lâm al-Ta'rif; Risâla fi al-Hamd; Hâshiya 'alâ Sharh al-Kashâf. In his books he investigates Arabic subjects from viewpoint of a mathematician. Laying is the first utterance to indicate a thing and is divided two parts: Private and categorical. Private Laying is proper noun or universal. Universal Laying contains formed derivations which express his original meaning. It is also divided in itself into two parts: Authentic and metaphoric. Laying is a relation between utterance and meaning. Meanings of utterances originate from its Layer (Vadi') rather than his words. Laying must known first of all for a good understanding of Derivation and Morphology. Derivation which means to derivate new words from the utterance of Layer related with its original meaning, is divided into three parts as small 0*9), big (j*ai) and the biggest (j*&i). To comprehend Derivation clearly, one must know original and extra letters and their vocal organs, substitution (iWl)> elision (`-`^l), transmission (*M). Morphology is discipline which deal with constructional side of utterances. It also investigates their changes from point of meaning and pronunciation. Every addition in utterances indicates addition in meaning. Ali Kushdji is not only wrote some works in Arabic Grammar and Rhetoric but at the same time he worried about Arabic Educational problems and strived to solve them. Vlll