Türkiye`de faaliyet gösteren doğal gaz dağıtım firmalarının etkinliklerinin veri zarflama ve stokastik sınır analizi yaklaşımlarına göre ölçülmesi

Abstract

Ülkemizin genel anlamda ithalata bağımlı olan başlıca enerji kaynağı doğal gazın ülke içinde paylaşımının ne derece etkin olduğu ülke ekonomisi önemi için tartışılmaz bir gerçektir. Bu gazın ülke içindeki dağılımının ne derece etkili yapıldığı ülkemiz için zaten görece oldukça kıt olan bu kaynağın maliyetini belirleyen başlıca unsur durumundadır. Mikro anlamda firmalarca dağıtımın etkili yapılması durumu firma davranışlarının ana hedefi olan kar maksimizasyonuna işaret ederken makro anlamda ise iktisadi büyüme ve refah kavramlarının maksimizasyonunu meydana getirmektedir.Küreselleşen ekonomiler sonucu doğal kaynakların da mallar gibi bir ülkeden diğerine aktarımının kolaylaşması sonucu ülkeler daha modern ve daha çevre dostu doğal kaynakları ithal etmeye başlamışlardır. Ancak her ithal edilen malın ya da hizmetin olduğu gibi ithal edilen doğal kaynağın da bir maliyeti mevcuttur. Üretiminin oldukça zor oluşu nedeniyle yerküre üzerinde son derece arzı kısıtlı olan bu kaynaklardan biri olan doğal gazın ülkemiz içinde dağıtımının ve kullanımının da en dengeli (optimal) şekilde gerçekleştirilmesi gerekmektedir.Gerek firmalar gerek hane halkları için gelir esnekliği düşük bir ara mal durumundaki doğal gazın bu ekonomik birimlerce kullanımının en etkin şekilde dağıtılması da aslında bir bölüşüm durumudur. Böylesine ekonomik birimler için gerekliliği yüksek olan bu doğal kaynağın bölüşümün en etkili halde oluşu firmalar için maliyetlerini azaltıp üretime devam edebilmek için bir teşvik unsuru yaratacakken, hane halkları için de birçok temel gereksinimlerini karşılamalarını sağlayacaktır. Veyahut bütçeleri içinden bu mal için ayrılan yüzdelik kısımı azaltabilecek ve diğer ihtiyaçlarını da giderebileceklerdir.İktisat literatürünün en temel savı durumunda olan kıt olan kaynakların sonsuz ihtiyaçları karşılaması durumu doğal gazın da piyasada nasıl, ne kadar ve ne için tüketildiği gibi soruların cevabında da karşımıza çıkmaktadır.Ülkemizde daha önce gerek ısınmakta gerekse ara mal olarak kullanılan ve çevre dostu olmayan kaynaklardan sonra kullanılmaya başlanan doğal gazın artık neredeyse tüm şehirlerimizde kullanılmaya başlanması ile kendine has bir piyasası oluşmuştur. İlgili ekonomik birimlere bu kaynağın ulaştırılmasında sorumluluğu üstlenen dağıtım firmalarının ne kadar etkin (ya da etkinsiz) çalıştığını ölçmeyi deneyen bu çalışmamız, Veri Zarflama Analizi (DEA/VZA) ve Stokastik Sınır Analizi (SFA/SSA) yaklaşımlarını baz alarak bu hedefini gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumundan derlenen 63 doğal gaz dağıtım firması verilerinin 2013-2016 yılları arasındaki ortalama etkinlik skorlarını ölçmeyi amaçlayan çalışmamız öncelikle her iki yönteme göre de bu elde ettiği skorları hesaplama daha sonra bu etkinlik skorlarını birbiri ile karşılaştırma yaparak analizi derinleştirmek gayesinde bulunmuştur.Anahtar Kelimeler: Mikro İktisat, Monopol, Etkinlik ve Verimlilik, Dağıtım, Doğal Gaz Piyasası, Enerji Piyasaları, Piyasa Etkinliği, Endüstri İktisadı, Veri Zarflama Analizi, Stokastik Sınır Analizi, Toplam Faktör Verimliliği, Doğal Monopol, Ağ Dışsallıkları.

The fact that the share of natural gas in the country is the main source of energy depend on imports in general is an indisputable fact for the importance of the country's economy. The effectiveness of the distribution of this gas in the country is the main factor determining the cost of this resource which is already relatively scarce for our country. In the micro sense, effective distribution of firms is the main target of firm behavior, while in macro sense, it creates the maximization of economic growth and prosperity concepts.As a result of the globalization economies, the transfer of natural resources from one country to another such as goods has started to import more modern and more environmentally friendly natural resources. However, the imported natural resource, as well as the imported goods or services, also has a cost. Due to the fact that its production is quite difficult, the distribution and use of natural gas, which is one of these sources, which has extremely limited supply on the earth, must be realized in the most balanced way.In fact, the distribution of the use of natural gas in the case of a low income elasticity for firms and households by these economic units is also a distribution case. The most effective state of this natural resource, which is necessary for such economic units, will provide an incentive for companies to reduce their costs and to continue production, while ensuring that they meet many basic requirements for households. They will be able to reduce the percentage allocated for this goods from their budgets and meet their other needs.The fact that the scarce resources in the literature of economics meet the endless needs are also seen in the answer to the questions about how and how much natural gas is consumed in the market.In our country, the natural gas, which has been used both as heat and intermediate goods before and after the sources that are not environmentally friendly, has started to be used in almost all of our cities and a unique market has been formed. This study, which tries to measure the efficiency (or ineffectiveness) of the distribution companies that are responsible for the delivery of this resource to the related economic units, tries to achieve this goal based on the Data Envelopment Analysis (DEA / DEA) and Stochastic Frontier Analysis (SFA / SSA) approaches. Our study, which aims to measure the average activity scores of the data of 63 natural gas distribution companies compiled from the Energy Market Regulatory Authority between the years of 2013-2016, was primarily aimed at calculating the scores obtained from both methods and then to deepen the analysis by comparing these activity scores with each other.Keywords: Microeconomics, Monopoly, Efficiency and Efficiency, Distribution, Natural Gas Market, Energy Markets, Market Efficiency, Industrial Economics, Data Envelopment Analysis, Stochastic Frontier Analysis, Total Factor Productivity, Natural Monopoly, Network Externalities.