İslâm medeniyetinde astronomi ve Müneccimbaşılık kurumu

Abstract

Toplumumuzda dünya bilim tarihi içinde Müslümanların bütün gelişmeleri diğer milletlerden aldığı ve tüketici konumda bulunduğu düşünülmektedir. İslam Medeniyeti'ndeki bilimsel faaliyetler arasında bulunan astronominin tarihsel sürecine baktığımızda bu alanda yapılan birçok ilkleri İslam bilginlerinin yaptığı sonucuna varmaktayız. Bu nedenle İslam bilim tarihinin, daha fazla araştırılmaya ihtiyacı olduğu kanaatindeyiz. İslam dininde vaktin önemi gökyüzü gözlemlerinin gelişmesine ve toplumda yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır. İslam medeniyetinde astronomi faaliyetleri önce basit anlamda gökyüzü gözlemleri şeklinde başlamıştır. Namaz, oruç, zekât ve hac gibi temel ibadetlerin yerine getirilmesinde vaktin öneminden dolayı vakit tayini için yapılan gözlemler zamanla gelişme göstermiştir. Gök cisimlerinin insan üzerinde etkisi olduğu öğrenildiğinde ise insanlar yaşamlarındaki önemli zamanlarda bu bilgileri dikkate alarak hayatlarını buna göre düzenlemişlerdir.Emevi ve Abbasi döneminde diğer medeniyetlerden yapılan tercümelerle astronomi alanındaki bilgi birikimi artmıştır. İslam bilginleri bu dönemde öğrendiklerinin sağlamasını yapmak amacıyla gözlemlerini artırmışlardır. Birçok hükümdar, astronomi araştırmaları yapan muvakkit ve müneccimleri devlet yönetiminde danışman olarak bulundurmuş, onların fikirlerini almıştır. Astronomi faaliyetlerinin toplumda yaygınlaşması ve devlet bünyesinde var olmasıyla beraber gözlemevleri de kurulmaya başlamıştır. Kurulan gözlemevlerinde icat edilen ve geliştirilen gözlem aletleri, astronomi faaliyetlerinin gelişimini hızlandırmıştır. Faaliyetleriyle dikkat çeken rasathanelerin İslam bilim tarihine kazandırdıkları, Dünya bilim tarihinde uzun süre temel bilgi olarak kullanılmıştır. Daha sonra sistemleşmiş bir kurum olarak Osmanlı Devleti'nde karşımıza çıkan müneccimbaşılık, astronomi faaliyetlerinin gelişimine birçok katkı sağlamıştır. Günümüzde Diyanet İşleri Başkanlığı, vakit hesaplama biriminde astronomi faaliyetlerini sürdürmektedir.Anahtar Kelimeler: İslam Medeniyeti, Astronomi, Bilim Tarihi, Gökyüzü Gözlemleri, Vakit tayini

In our society, it is thought that Muslims have taken all developments from other nations. Howeverwhen we look at the historical process of astronomy, we conclude that Islamıc scientists made lots of firsts in this field. For this reason, we think that the history of Islamic science needs more research.The time is very important in the religion of Islam. This situation has paved the way for the development of sky observations and their spread in the society. In the Islamic civilization, astronomical activities started as simple sky observations. They used for these observations for determination of some prayers time such as prayer, fasting, zakat and pilgrimage. When people learned that celestial bodies have an effects on humans, they started to take into account in their lives.In the periods of Umayyads and Abbasid, translations were made from other civilisations. With the help of these translations, accumulation of knowledge in astronomy increased. In this period, Islamic scientists increased their observations in order to check what they learned. Many emperors had a man who determine the time for call to prayer and astronomers. And the emperors consulted them in state affairs. Astronomy activities were widespread and these activities were in the state body. So observatories have begun to be established.Many observation instruments were invented and developed. With the help of these observation instruments, astronomical activities developed. Observatories' activities contributed Islamic Science. And these activities' contributions have been used as a basic knowledge in the history of science. We see the chief of astronomers as an authority in Ottoman Empire. This authority made many contrubitions to the development of astronomical activities. Today, observation activities continue in the time calculation unit of The Religious Affairs Administration.Keywords: Islamic Civilization, Astronomy, History of Science, Sky Observations, Time Determination