Dış ticaret hadleri (Teori ve gelişmekte olan ülkeler ve Türkiye`nin dış ticaret hadlerindeki uzun dönemli gelişmeler

Abstract

104 ÖZET VE SONUÇLAR Üç bölümden oluşan çalışmamızın birinci bölümünde gelişmekte olan ülkelerin ticaret hadlerinde görülen uzun dönemli bozulma ile ilgili olarak günümüze değin yapılan teorik tartışmalar hakkında bilgiler verilmiştir. Çeşitli ticaret hadleri tanımları ve bu tanımlara yöneltilen eleştiriler ve karşı eleştiriler üzerinde de durulmuştur. Ticaret hadleri ile ilgili teorik tartışmaların odağında yer alan `bozulan ticaret hadleri hipotezi` ya da bir başka adıyla `Prebisch-Singer Tezi`, temel savunuları ve bunlara yöneltilen eleştirilerle birlikte ele alınmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin ticaret hadlerinde görülen bozulmalara yol açan faktörlere de değindiğimiz bu bölüm, Prebisch-Singer Tez'inin bu ülkeler için getirdiği önerilerle son bulmuştur. Teorik zeminde hipoteze yöneltilen eleştirilere rağmen, hipotezin halen büyük ölçüde geçerliliğini koruduğu, ikinci bölümde ilksel mallar ve gelişmekte olan ülkelerin ticaret hadleri ile ilgili olarak yapılan uygulamalı çalışmanın başlıca sonucudur. Ancak, uygulama ile ilgili diğer sonuçlar, ilksel malların bozulan ticaret hadlerinin `hipotez'I tek başına açıklama gücünden çok şey kaybettiğini ve mal türleri yanında piyasa yapıları, `pazar gücü`, kurumsal katılıklar gibi faktörler üzerinde de durulması gerektiğini vurgulamıştır. Türkiye'nin ticaret hadleri ile ilgili üçüncü bölümde ise, önce ülkemizde ticaret hadleri ile ilgili olarak yapılmış çalışmalar hakkında bilgi verilmiş, ardından çeşitli dönemler itibariyle dış ticaret fiyat ve ticaret hadlerimizin gösterdiği gelişmeler analizlere tabi tutulmuştur. Uygulama sonuçları, ülkemizin ticaret hadlerinin çoğu gelişmekte olan ülke gibi uzun dönemde bozulmakta olduğunu ortaya koymuştur. Bu arada ticaret hadlerimizdeki bozulmaların nedenleri üzerinde de durulmuş ve 1969-1988 yıllarını kapsayan 20 yıllık bir dönem için ticaret hadlerimizdeki değişmelerin gelir etkisi hesaplanmıştır. Çalışmamızda elde edilen sonuçları şu şekilde özetleyebiliriz : 1. İlksel malların mamul mallar karşısındaki ticaret hadlerinde görülen uzun dönemli bozulmal 973-1 987 döneminde de devam etmektedir. Bu sonuç, dünya ölçeğinde, Prebisch-Singer tezinin günümüzde de geçerliliğini koruduğunu gösterir. 2. Özellikle GOÜ'lerden ihraç edilen ilksel malların ticaret hadlerindeki bozulma oranı, ilksel mallar geneline oranla daha yüksektir. Bu sonuç, Prebisch'in aynı konudaki iddiasını desteklemekle beraber, daha ayrıntılı istatistiklerle irdeienmeyi gerektirir.105 3.1970 yılından itibaren dünya ticaretinin yönünde ve bileşiminde meydana gelen değişmeler, ilksel malların ticaret hadleri ile GOÜ'lerin ticaret hadleri arasındaki ilişkinin zayıflamakta olduğunu göstermektedir. Bu durum mal türlerinden çok, ülke türleri üzerinde çalışmalar yapılmasını gerekli kılar. 4. Ülkeler itibariyle yapılan çalışmalar, 1964-1987 döneminde petrol ihraç eden ülkeler dışında kalan GOÜ'lerin ticaret hadlerinde bozulma olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca bozulmanın 1973 petrol krizinden sonra yükseldiği anlaşılmıştır. Bu sonuç ülkeler açısından da Prebisch-Singer tezini doğrular. 5. Türkiye'nin ticaret hadleri ile ilgili olarak yapılan ampirik çalışma, ülkemizin ticaret hadlerinde 1953-1972 döneminde bozulma olduğunu ortaya çıkarmıştır. Bozulma petrol şoklarını da kapsayan 1970-1985 döneminde 3 katına çıkmıştır. Öte yandan 1980-1987 yıllarını kapsayan dönem tek başına incelendiğinde ticaret hadlerimizde nisbi bir iyileşme olduğu saptanmış, ancak 1988 yılının da analize katılması ile bu iyileşmenin devam etmeyeceği anlaşılmıştır. 6.1969-1987 dönemi için diğer GOÜ'lerle karşılaştırmalı olarak yapılan analizlerde Türkiye'nin diğer tüm ülke gruplarından daha yüksek bir oranda ticaret hadleri bozulmasına maruz kaldığı saptanmıştır. 1969-1988 döneminde ticaret hadlerindeki bozulmaların gelir etkisinin ise 10.6 milyar dolar olduğu hesaplanmıştır. Bu miktarın 9.6 milyar doları, 1980-88 döneminde sağlanmış olup, söz konusu dönemde ticaret hadlerinde görülen nisbi iyileşmeye rağmen, böyle bir sonucun ortaya çıkması, ihracatımızın aynı dönemde büyümesine bağlanmıştır. Nihayet araştırma sonuçları, `bozulan ticaret hadleri` sonucu dış ticaretteki `eşitsiz paylaşım olgusu`nun devam ettiğini göstermektedir. Dolayısıyla, dış ticaretin `uluslararası iş bölümü` açısından yararları tartışılmaz olmakla beraber, mevcut durumun GOÜ'ler aleyhine devamını önlemek için tartışmaların ülkeler arasındaki ilişkiler setinin yeniden yapılanması üzerinde yoğunlaştırılması gerektiği inancındayız.