İl özel idaresi: Yerel yönetim sistemi içindeki yeri ve geleceği

Abstract

il özel idareleri Osmanlı İmparatorluğundan günümüze intikal eden batılı anlamdaki ilk yerel yönetim uygulamasıdır. İl sistemi içinde yer alan bu yönetimler herhangi bir il kurulduğu zaman, başka bir formaliteye gerek kalmadan kurulmuş olur. Anayasada, il özel idareleri, belediye ve köy yönetimleri ile birlikte zikredilen bir yerel yönetim uygulamasıdır. TBMM 3360 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile 1913 tarihli İdare-i Umumiye-î Vilayet Kanunu Muvakkat'ında değişiklik yapmış, bunun bazı hükümleri Anayasa Mahkemesi'nce iptal edilmiş ve bu Kanun da esaslı çözümler getirememiştir. Bugün, il özel idareleri merkezi yönetimle iç içe girmiş, kendi varlığını gösterememiş ve merkezi yönetim adına iş gören bir `emanet komisyon `u haline gelmiştir. Gerçek olan şudur ki, kırsal yörelere hizmet götürmede hâlâ büyük bir boşluğun var olmasıdır. Bugün taşrada hem özel idareler tararından, hem de merkezi yönetimler tarafından aynı hizmetin yürütülmesi sözkonusudur. Hizmetlerin yürütülmesinde çatışmalar (tedahüller) vardır. Bunların izole edilmesi ve herkesin görev alanının açıkça belirlenmesi gerekir. Diğer yandan, il özel idareleri ve yerel yönetimler arasında da dengeli ve işbirliğine dayanan bir görev dağılımı ve örgüt yapısı yoktur. Köy ve belediye yönetimlerinin, uygulamada halka mal olmalarına rağmen, halk özel idare isimli bir birimin varlığından habersizdir. Uygulamada il Özel idaresinin temsil organı vali, karar organı il genel meclisi ve karar ve yürütme organı il daimi encümenidir. Vali merkezi yönetimin atamasıyla gelen bir yönetici olduğu için seçimle gelen yönetim anlayışıyla bağdaşmadığı söylenmektedir. Valinin konumu ve tarihsel geçmişi onu il özel idaresiyle özdeşleştirilmiştir. il genel meclisi kısmen yeterli olmakla birlikte, il daimi encümeni konusunda tereddütler vardır, il özel idareleri ile ilgili en önemli problemlerin başında kaynak yetersizliği gelmektedir. Diğer problemler sırasıyla; görevlerin belirsizliği, kendine has teşkilat ve personelinin olmaması ve koyu bir idari vesayetin varlığıdır. İl özel idareleri varlıklarını devam ettirmeli ve bunlara yeterli gelir kaynaklan sağlanmalıdır Ayrıca, kendine has personel ve teşkilat yapısına kavuşturulması gerekir. Aynı şekilde, idari vesayet anlayışının günün şartlarına uydurulması kaçınılmazdır. Bu sahada diğer bir eksiklik de ilçelerde mevcut yerel yönetim boşluğudur, ilçeler temel hizmet birimi olduğuna göre, buralarda `ilçe özel idareleri` kurulmalıdır, il özel idareleri, esas itibariyle kırsal alana yönelik görev icra etmelidir. Klasik; sağlık, eğitim, bayındırlık, tarım, spor, turizm gibi görevlerin yanında; ekonomik, kültürel ve sosyal niteliği ağır basan görevlere yönelmesi gerekir. Bugün yerel yönetim birimleri arasında koordinasyon eksikliği bulunmakta ve birbirinden kopuk bir yapı mevcut olmaktadır. Bu da kaynak noksanlığına ve etkili ve verimli bir yönetimin gerçekleşmesinin güçleşmesine yol açmaktadır. Demokratik özelliğini ve onların özerkliklerini zedelemeyecek yeni bir yapı oluşturulmalıdır. Bütün yerel yönetimler `Yerel Yönelimler Temel Kanunu` gibi bir çerçeve kanunu altında birleştirilmelidir. Küçük yerleşim birimleri köy olarak yeniden düzenlenmeli, 1000 nüfusu aşan köyler belediye yapılmalıdır, ilçe özel idaresine köyler ve kırsal belediyeler de dahil olmalıdır, il özel idareleri bunların üzerinde bir yerel yönetim birimi olacaktır. Bu yapıda ilçe hizmeti bizzat yürüten, il hizmeti projeleyen ve destekleyen, merkezi yönetim ise yol gösteren ve denetleyen konumda olacaktır. Böylece, merkezi yönetimin yetkileri büyük ölçüde taşraya devredilecek, taşrada da bu yetkileri yerel yönetimler kullanacaktır. Yerel yönetim kuruluşları bu yönleriyle tam demokratik olacak ve birbirleriyle bağlantılı olacaktır. Bu nedenle merkezi yönetimle yerel yönetimler arasında ve yerel yönetimlerin kendileri arasında işbirliği, denetim ve koordinasyon esasına dayanan bir bağın kurulması zaruridir. Son söz olarak Türk Yönetim Sistemi içinde yerel yönetimler ve il özel idareleri yetersizdir, il özel idarelerinin Demokratik vasıfları artırılarak geliştirilmeleri ve yeterli kaynağa kavuşturulmaları gerekir. II özel idareleri tarihi geçmişi olan, bugün yetersiz durumda bulunan ve vazgeçilemeyecek kuruluşlardır. Onların kaldırılmaları yerine diğer yerel yönetimlerle birlikte düşünülerek geliştirilmeleri ve hizmet üreten demokratik bir yerel yönetim birimi haline getirilmeleri lazımdır.İl özel idareleri kaldırılmamak, geliştirilerek yaşatılmalıdır.

The provincial administration in the first local administrative authority in westenn terms that could be dated back to the Ottoman Empire. These administrations that exist in provincial systems, would be established with no other formalities than constructing a province at all. In the Constitution, the provincial administration is a kind of local administrative authority that is mentioned together with municipality and village administrations. TBMM has made a change in the Provincial Administration Low numbered 3360 and in the Low of Provincial Managment of Affairs, certain jurisdictions of these have been cancelled by the Constitutional Court, and could have not brought basic results in this Low. The responsibilities of provincial administration are not clearly seperated from those of the Central Administrative Body, and in a sense serves as a local represantative agent of it Today the same kind of services are being carried out by both the local and central bodies at the same time. In fact the areas of responsibilities of each body should be clearly defined Besides the provincial administrations lack a structural managment and division of labour based on a balanced collaborations. The people seem to have no knowledge about the existence of such a unit of organization. The governer who is appointed by the central government is not usually in campromise with the elected members of the provincial administration. One of the most serious problems of the administration is the shortage of resources. The other problems that follow are the lack of clearly defined responsibilities of the officials and qualified workers. Another disadvantage is the lack of subdivisions of the administration in small towns. Provincial administrations should have in fact a function to the rural areas. Echonomic, cultural and social services are to be added to those which have already been rendered. The organization has to be reconstructed without deteriorating their democratic and autonomous character. All the rural administrations should be colsolidated together under the same unity. The villages and rural municipalities should be attached to the town administrations. The provincial administration will be a local administrative unit over these sub-divisions, hus the sub-divisions will be responsible fon the services. The provincial and the Central Government will be in the controlling position. Thus the sub-division will take ovet-most of the duties of the Central Authority. It seems essential to establish a link based on co-operation, contrail and co-ordination between the Central Government and Local Administrative Units. To conclude, the local administrative units and provincial administrations appear to be inefficient in the system of Turkish Government. We suggest that they should be improved and promoted and transformed into more active of the administrative units fon the extension of services. It seems inappropriate at present to abolish them. They should be transformed into more productive onganizations having a democratic structure.