Anadolu Türk sanatında Danişmendli eserlerinin yeri ve önemi

Abstract

Danişmendliler, Türklerin 1071 M. yılından sonra Anadolu'ya yerleşen bir beyliği olarak Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri ve Niksar bölgelerinde hüküm sürmüşlerdir. Danişmendliler çevresinin genelde Türk beylikleri ile çevrilmiş olması nedeniyle daha rahat günler geçirdikleri düşünülebilir. Ancak iç çekişmeler, yapıların belli bölgelerde yoğunlaşmasına engel teşkil etmiştir. Danişmendliler, gelecek dönemlerde Türk Mimarisinin çekirdeğini oluşturacak bir takım tasarımların ilk örneklerini vermişlerdir. Kayseri Ulu Camii, Niksar Ulu Camii ve Sivas Ulu Camii derinlemesine gelişen plan şekilleri ile önem kazanmışlardır. Tokat'taki Garipler Camii merkezi plan semasıyla, özellikle Osmanlı Sanatında genişD bir şekilde kullanılacak olan plan şekline öncülük etmiştir. Osmanlı Sanatında en gelişmiş biçimiyle karşılaştığımız hünkar mahfillerinin erken örneklerinden birini de yine Tokat Garipler Camiinde görebiliriz. Anadolu'da medrese-cami birleşmesinin ilk örneklerinden olan Kayseri Kölük Camii ve Medresesi, Danişmendliler döneminde yapılmıştır. Tokat ve Niksar Yağıbasan Medreseleri Anadolu'nun erken tarihli eğitim yapıları olmasının yanı sıra, medrese avlularının üstünü örten kubbelerinin büyüklüğü ve ilk örnek oluşları ile ayrı bir önem arz eder. Anadolu'da Danişmendli türbeleri, genelde kare ve sekizgen olarak inşa edilmişlerdir. Türbe yapılarında,Karahanlı, Büyük Selçuklu ve Azerbaycan sanat çevresinde görülen mimari etkilerin yanı sıra; malzeme ve süslemedeki sadelik gibi yerel etkiler görülebilmektedir. Danişmendli yapıları genelde sade olarak inşa edilmişlerdir. Eserlerde taş, tuğla ve devşirme malzemeye yer verilmiştir. Türkler Anadolu'nun siyasal yapısını, şehirlerin görünüşünü değiştirmekle kalmamışlar, Anadolu'nun etnik ve kültürel çehresine de yeni bir şekil vermişlerdir.

The Danismends, as an establishment of the Turks, settled down in Anatolia after 1071 and reigned in areas of Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri, and Niksar. It is possible to think that the Danismends have lived a quiet life because they were surrounded by Turkish Establishments. But the internal struggles hindered the structures to be concentrated in a specific area. The Danismends have given the first samples of plannings setting up the nucleus of the Turkish Architecture of the future. Kayseri Ulu Mosque, Niksar Ulu Mosque and the Sivas Ulu Mosque gained importance by their plans going into the deep. The central plan of theIV Garipler Mosque in Tokat become a plan - form used later especially in the Ottoman art. We are able to see the most developed Ottoman art with its earliest form again in the Tokat Garipler Mosque. Kayseri Kölük Mosque and Madrasah, build in the Danismend period, is an early example of the mosque - madrasah union in Anatolia. The importance of the Tokat and Niksar Yağıbasan Madrasah lies not only in their first educational mission but the big and first examples of their cupola covering up their court yards. The mausoleums are generally build in a square or octagon style. Beside the local influences on the mausoleum architecture, they are also Karahanh, Great Selçuks, and Azerbaycan influences. Danismend structures are generally build in a simple style. The structures bear stones, bricks and gathered materials. The Turcks did not only change the political structure or the appearances of the cities but they also gave a new shape to the ethnik and cultural countenance of Anatolia.