1853-56 Kırım Savaşı sırasında Osmanlı-İran münasebetleri, Osmanlı Devletine karşı Rus-İran gizli antlaşması

Abstract

ÖZET YÜKSEK LİSANS TEZİ 1853-56 KIRIM SAVAŞI SIRASINDA OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ OSMANLI DEVLETİNE KARŞI RUS İRAN GİZLİ ANTLAŞMASI LCaner TÜRK Danışman : Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞAHİN 2000- Sayfa Jüri : Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞAHİN Bu çalışmada 1853-56 Kınm Harbi sırasındaki Osmanlı-İran ilişkilerini ve bu savaş sırasında Osmanlı Devleti aleyhine Rüya ile İran Devleti arasında imzalanan gizli antlaşmayı aktarmaya çalıştık. 15. yüzyıl sonunda İran coğrafyasında dini esaslara göre kurulan Safevi Devletinin Anadolu'ya hakim olmak düşüncesiyle Şii inancını kullanmak istemesi. Osmanlı Devleti 'yle-İran Devleti'nin yüzyıllar süren mücadelesine neden olmuştur. Mezhep ayrılığı. Avrupalıların Osmanlı ilişkilerini durdurmak için İran'ı kışkırtması, sınırdaki aşiretler, hariçte meydana gelen siyasi mücadeleler uzun süren savaşlara neden olmuştur. 16, 17. 18 yüzyıllardaki mücadeleler iki devlet arasındaki birinci derece sorunlarından kaynaklanırken. 19. yüzyıl başlarından itibaren Avrupalı Devletlerin bu coğrafyaya ulaşması, bu bölgeyi özellikle İngiltere ve Rusya'nın nüfuz mücadelesi yaptıkları bir alan haline getirmiş ve Osmanlı Devletiyle İran'ı da zaman zaman karşıya getirmiştir. Bu durum 1853-56 Kınm Harbi sırasında da aynı olmakla Osmanlı coğrafyasının hakim olmak isteyen Rusya'ya İngiltere müdahale etmiştir. İngiltere'nin diğer Avrupa ülkelerinde yanına alarak Rusya'ya karşı Osmanlı Devleti yanında savaşa girmesi. Rusya'nın ittifak arayışlarıyla Asya da Osmanlı Devleti 'ne karşı birçok defa ittifağa girdiği İran'a başvurmasına neden olmuştur. Nitekim Rusya bu iki İslam Devleti arasındaki anlaşmazlıkları politikasına alet etmesini bilerek bu dönemde İran üzeride büyük bir nüfuz tesis etmişti. Savaş boyunca Osmanlı Devleti ve İngiltere'nin tüm engelleme çalışmalarına rağmen Rusya İran'la gizli bir ittifakname imzalamayı başarmıştır. Ruslar' in bununla amacı bu dönemde kendini zor taşıyan İran'ın Osmanlı Devleti 'ni Anadolu ve Bağdat taraflarından rahatsız etmesi buralarda asker bulundurmak zorunda kalacak Osmanlı Devleti'nin Ruslar'la savaştığı Kafkas cephesinde zayıf kalmasıydı. Nitekim İran harp boyunca hudutlarda güvenlik, tatbikat, aşiretlerin zaptı gibi bahanelerle devamlı surette asker bulundurmakla Osmanlı Devleti'nin buralarda asker bulundurmasıyla Kafkas cephesinde zayıf kalmasına ve Kars'ın düşmesine neden olmuştur. Böylece Ruslar Kınm cephesinde yenilmelerine rağmen Kafkas cephesindeki başanlanyla kendi ifadeleriyle şerefli bir banş imzalamayı başarmıştır. İran Rusya ile ittifağa girmesine karşın çift taraflı siyasetle Osmanlı Devleti'ne karşı da dostluk ifadelerinde bulunmuştur. Bunun boşluğu savaş sırasında Osmanlı Devleti'nin Güneydoğu illerini kanşıklığa sürükleyen İzzeddin Şir isyanında ortaya çıkmakla isyanın Rus ve İran memurlannca kışkırtıldığı anlaşılmıştır. Harp sonuna doğru İran'ın ittifaknamede yer bulan Rus vaadlcri ve kışkırtmalanyla Harat'a yönelik işgal hareketi ittifakının diğer tarafında yer alan İngiltere'nin tepkisine neden olmakla İngiltere İran'a savaş açarak bunu cezalandırmıştır. Osmanlı Devleti İran'dan taraf fazla zarar gören devlet olmasına rağmen İran'ın İslam camiasından olması sebebiyle bu iki devlet arasında arabuluculuğa dahi girişmiştir. İran Devleti. Kırım Harbi, ardından İngiltere Harbi sonrasında da 1 9. yüzyıl başlannda kaybetmeye başladığı büyük devlet olma özelliği iyice yitirerek tam anlamıyla Rusya'nın himayesine girmiştir.

ABSTRACT MASTER THESIS I.Caner TURK Advisor : Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞAHİN 2000- Page Juri : Yrd. Doç. Dr. Hasan ŞAHİN In this study, we tried to Wcntion Ottoman-Iran relations during the Crimea war 1853-56. and Russia Iran secret pact, signed in the period of that war. against Ottoman. At the end of 15 th century in Iran country, safavid state, based on the principles of religion, by thinking to rule Anatolia, desired to manipulate sh`i farth ccuscd a struggle between Ottoman and Iran throughout centures. To block the development of ottoman, the provecqtion of Europeans to İran. the tribes on the border and external political struggles caused long wars. The struggles, occured in loth. 17 th, and 18 th centuries, everged from the primary problems between two countries on the other hand, since the beginning of 19 th century reaching of European countres at that area volued the regin where especrally England and Russia fried to penetraste: and that sametimes made Ottoman and İran hostile. Likely that case in Crimea war 1853-56. England intervened Russsia wanted to dominate Ottoman country. Agreed with the other European contries. England joined war with Ottoman against Russia, that incident caused Russian allrence with İran which accasionalln assocrated with Russia in Asia againet Ottoman. Likewise, Russia managed to misused the disagreevents, which occurred between these two İslam states, and set up a great impact on İran in that period. Throughout the war, in spite of all abstractions of ottoman and England, Russia was able to make an alliance (treaty) with İran. By doing that, the arm of Russia was! At that time powerlcs İran disturbed Ottoman from Anatolia and Baghdad, and made Ottoman weak at caucasia front. Likewise İran continually kept soldiers on the border under guise of border safety, manevres and record of the tribes; by keeping soldiers at that region, ottoman became weak at caucasia front, so Kars went out of Ottomans possession. Thus, despite of defeated at Crimea front Russia subjectively accomplished tosign a peace throuah the success of caucasi'a front. In spite of being in allrance with Russia, İran expressed her friendship to ottoman by dual politics. The duality of that closeness was discovered when İzzeddin Sir rebel, which spoiled southeastern region of Ottoman during the war, was revealed as a trick and Russia İran. Towards the end of the war. the promises of İran about Russia, registered in the allrance pact, and her provocations to occupy Heart caused reactions of England, which was an the other side off allrance. and England punished İran by strating a war. Despite ottoman was the most damaged state by İran, ottoman even tried to madrate between these two states becguse of being in İslam assocration. After cirimea war, England war and then lasing characteristic of being a great state at the beginning of 19 th century, led İran totally under the protection of Russia.