Hat sanatında kullanılan okutma, mühmel harf ve tezyin işaretleri

Abstract

Hat sanatında kullanılan işaretler, okutma, hurûf-ı mühmele dediğimiz mühmel harf işaretleri ve tezyîn işaretleri olmak üzere başlıca üç grupta değerlendirilir. Okutma işaretleri, nokta, hareke, cezim, şedde, med, tenvin, hemze ve sıla olmak üzere sekiz adettir. Mühmel harf işaretleri hâ ( *£. ), sîn ( ü`), sâd ( u*), tâ ( J»), ayn ( £ ), kâf ( *J ), mim ( y» ) ve hâ ( > ) olup, noktasız harflerin altına ve üstüne konan küçük harf işaretleridir. Tezyîn işaretleri esas itibariyle tırnak, tirfil, yuvarlak nokta ve üç nokta olmak üzere dört tanedir. Hat sanatında kullanılan bu işaretler, muhakkak, reyhânî, tevkî`, rikâ', sülüs, nesih ve celî divanî yazı çeşitlerinde kullanılmıştır. Kûfî, ta'lik, divanî, rık'a ve siyâkat yazılarında noktanın dışında işaret kullanılmamıştır. İslâm yazısının ilk örneklerinde ister okumaya yönelik, ister tezyînî olsun hiçbir işaret yoktur. Resmi olarak ilk harekeleme işaretleri hicrî birinci asrın ikinci yarısında Ebul-Esved ed-Düelî (Ö.69/688) tarafından, noktalama işaretleri Ebu'l- Esved'in öğrencileri Nasır b. Âsim (Ö.89/708) ile Yahya b. Yamer (ö.1 29/746) tarafından konulmuştur. Nihayet ikinci asrın ortalarında Halil b. Ahmed (Ö.175/791) bugün kullandığımız nokta ve hareke sistemini geliştirdi. Önceleri iptidaî olan bu işaretler yazının gelişimine paralel olarak gelişti ve en güzel şekillerine Sâmî Efendi (ö. 1912) ile buldu. Hattatların yazdıkları eserlerin altına imza atma geleneği İslâm'ın ilk dönemlerine kadar uzanır. Hattatlar imzalarını satır olarak veya istifli imza olarak atmışlardır. İstifli imzayı ilk icâd eden Mustafa Rakım (ö. 1826)'dır. Mağribî yazıda kullanılan işaretler diğer yazı çeşitlerinde kullanılan işaretlerden farklıdır.

The symbols used in calligraphy art are evalvated in three groups fistly as instruction, undotted symbols that we know as hurûf-ı mühmele, and decorative elements. Instruction symbols are eight in total being point, vowel point, cezm, geuiration mark, med, hamza, sıla and nunnation. Undotted symbols are hâ, sîn, sâd, tâ, ayın, kâf, mim, and hâ, and these are the letter symbols that are placed under the undotted letters. Decorative elements are four in number mainly guotation mark, tirfil, round point and three points. These symbols used in calligraphy art have been used in writing patterns like muhakkak, reyhânî, tevkî, rıkâ', sülüs, nesih and ceiî dîvânî. İn kûfî, ta'lik, dîvânî, rik'a and siyâkat, any punctuation were used except point. There are no signs in Islam writing's first examples about neither reading nor decoration. Formally, first vowel point symbols were placed by Ebul Esved ed- Düelî in the second half of Hegira century and punctuation symbols were placed by Ebul Esved's students Nasır b. Asım and Yahya b. Yamer. Eventually during the middle years of the second century Halil b. Ahmed improved the punctuation and vowel point system that we use today. These sings that were primitive improved paralelly to the development of writing and caught its nicest patterns by Samî Efendi (ö. 1912). The tradition that calligraphers signed their works goes back to the first periods of Islam. Calligraphers signed their works as lines or composition signatures. The first person to use composition signature was Mustafa Rakım. The symbols used in Mağrîbî writing are diferent from the sybols used in other writing patterns.