Telhîsü`l-Berku`l-Yemânî / Ahbârü`l-Yemânî (tahlil ve metin)

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu, 1517-1635 yılları arası Yemen'e hakim olmuştur. 1517-1635 yılları arası Osmanlılar hakimiyetindeki Yemen tarihine dair arşivlerde çok sayıda vesika mevcuttur. Ancak bunlar ya resmi devlet yazışmaları, ya da kısa dönemleri ihtiva eden vekâyinamelerdir. Tarih ilmi açısından, olayları yaşayanların veya olaylara şahit olanların bilgileriyle yazılan el yazması eserler, birinci elden kaynaklar olarak kabul edilen en kıymetli eserlerdir. Çalışmanın konusu da Telhîsü'l-Berku'l-Yemânî isimiyle Hacı `Âli Efendi tarafından 1654 tarihinde yazılmış el yazması eserdir. Bu eser, 1654 tarihi itibariyle değerlendirildiğinde, 1517'den 1635'e kadar Yemen tarihini bir bütün olarak kapsayan ve mensur tarzda Türkçe yazılmış tek eser mahiyetindedir. Telhîsü'l-Berku'l-Yemânî'de, Yemen'in 1517'de Osmanlı hakimiyetine geçişi ve Osmanlı idaresinin tesisi, 1635'e kadar Yemen'deki beylerbeyiler ve dönemlerinde yaşanan hadiseler detaylı olarak anlatılmaktadır. Osmanlılara karşı Yemen'de mütemekkin Zeydîler ve onlarla beraber hareket eden Arap kabileleriyle yapılan mücadeleler kapsamlı bir şekilde bulunmaktadır. Eserde, Osmanlı idaresinin Yemen'de sıkıntıya düştüğü dönemler, Yemen'e düzenlenen seferler ve bu seferler esnasında yaşanan mücadeleler ayrıntılı olarak izah edilmektedir. Özellikle Yemen'in ikinci kez fethi olarak kabul edilen, Vezir Koca Sinan Paşa serdarlığındaki 1568-1571 arası, yaklaşık iki yıl süren Yemen Seferi, oldukça detaylı olarak yer almaktadır. İki kısımdan oluşan bu çalışmanın birinci kısmında, Telhîsü'l-Berku'l-Yemânî'nin müellifi Hacı `Âli Efendi ve eserleri hakkında bilgi, müellifin tarihçiliği ve eserinin tarih ilmi, dili ve uslubu açısından tahlili bulunmaktadır. Çalışmanın ikinci kısmında ise, Telhîsü'l-Berku'l-Yemânî'nin bütün nüshalarıyla karşılaştırmalı metni yer almaktadır.

Ottoman Empires took the control of Yemen between 1517 and 1635. There are many historical documents about Yemen which is under the control of Ottoman Empires between 1517 and 1635. But these include either officially state correspondences or chronological documents. At the aspects of history sciences; thanks to information of people experiencing events or witnessing events, written manuscript which is acknowledged as main source, is the prominent production. The topic of research is Telhîsü?l-Berku?l-Yemânî manuscript which is written by Hacı `Âli Efendi in 1654. When this production is evaluated according to 1654 years, it is only written Turkish production which involves history of Yemen as a whole from 1517 until 1635. It is told that Ottoman took control of Yemen in 1517 and Ottoman established order and Ottoman governors? and their periods? events until 1635 in Yemen. There are struggles against Zeydies and Arabic tribes which rebel against sovereignty of Ottoman Empires. In the periods of weaken power of Ottoman, organized influx on Yemen and struggles at that time of influx are explained. Vizier Koca Sinan Pasha`s influx is acknowledged as second conquest of Yemen between 1568 and 1571 and this influx, which continued two years, takes place detailed in the production. This production involves two parts. In the first part, there are writer of this production, information about his production and writer?s expert on history, his production?s history science and analysis of language and style of his production. In the second part of production Telhîsü?l-Berku?l-Yemânî?s all copies are included with the text comparison.