Osmanlı hakimiyetinde Revan (Çukur-Sa`ad) (xvı-xvııı. yüzyıllar sosyo-ekonomik tarih)

Abstract

XVI. ve XVIII. yüzyıllara ait tahrir defterleri temel alınarak hazırlanan bu tezde, Ortadoğu ve Kafkaslar için jeopolitik ve jeostratejik açıdan çok önemli bir yerde bulunan ve bugün itibariyle Ermenistan Devleti'nin başkenti olan Revan'ın, sosyal ve ekonomik tarihi incelenmiştir.XV. yüzyılın başlarında bir köy olarak yerleşilmeye başlanan Revan şehri, Osmanlı Devleti'nin hakimiyetine girmesiyle beraber gelişimini hızlı bir şekilde sürdürmüştür. Ekonomisi tarım ve ticarete dayanan Revan bölgesi, alınan vergilerden anlaşıldığına göre sanayi tesisleri açısından da zengin bir yerdir.İcmal ve mufassal defterlere göre, Çukur-Sa'ad Eyaleti arazisi; arazi-i emiriyye (mirî arazi), arazi-i memlûke (mülk arazi) ve arazi-i mevkûfe (vakıf arazi) olmak üzere üç şekilde tasarruf edilmiştir. Osmanlı Devleti'nin 1590 ve 1727 yıllarında düzenlemiş olduğu tahrir defterleri, Revan'ın hakkında da bilgi vermektedir. Bugün tamamı değiştirilmiş olan yer adlarını defterlerdeki kayıtlardan çıkarabiliyoruz. Revan bölgesinin yer adlarına bakıldığında, bunların (köy, mezraa, çiftlik, yaylak, kışlak), % 83'ünün Türkçe olduğu görülmektedir. Bölge halkı, yüzyıllar boyu işgal ve saldırıların ortaya çıkardığı demografik, ekonomik, siyasi, psikolojik ve sosyolojik olumsuzlukların birçoğuna maruz kalmıştır. Bu olumsuzluklar sonucunda birçok Müslüman-Türk hane bölgeden ayrılmak zorunda kalmış, bölge nüfusunun etnik-demografik yapısı derinden etkilenmiştir.

In this dissertation prepared on the basis of census records of 16th and 18th centuries, social and economic history of Revan, located in an area which is geopolitically and geo-strategically very important for Middle-East and Caucasia, and is currently the capital of Armenia State, was analysed.City of Revan began to be settled at the beginning of 15th century as a village, and with being taken under the domination of Ottoman Empire, it maintains its development rapidly. The area of Revan, economy of which depends on agriculture and trade, is a very rich place in terms of the industrial facilities.According to the abstract and detailed extracts, the area of Çukur-Sa?ad Province was used in three ways, as demesne, land of property, and glebe. The census records prepared by the Ottoman Empire between 1590 and 1728 give also information about Revan. Former names of these places, all of which are different, could be learnt from these records now. When the place names of Revan were overviewed it was discovered that 83% of these names (village, hamlet, farm, summer pasture, and winter quarters) were originally Turkish. People of the region were subjected to most of the demographic, economic, political, psychological, and sociological negativities caused by the attacks and invasions for centuries. As a result of these negativities, many Muslim-Turkish families had to leave the region and the ethnic-demographic nature of the population of the region was drastically affected.