Mevlânâ Hâlid-i Bağdadî ve Hâlidî tasavvuf geleneğinin tarihi gelişim süreci

Abstract

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî XIX. asrın ilk çeyreğinden itibaren Müceddidî şeyhi olarak Ortadoğuda adından en çok bahsedilen mutasavvıf şahsiyetlerden biridir. Kurucusu olduğu Hâlidîlik yarım asır içerisinde Irak, Suriye, İran, Mısır, Anadolu ve Kafkasya bölgesi ile Uzakdoğuya kadar yayılma imkanı bulmuştur. XIX. asrın başlarına kadar daha çok Hint alt kıtası ve Asyada meydana gelen siyasi ve toplumsal hadiselerde etkin rol oynayan Müceddidîlik, Mevlânâ Hâlidle beraber Ortadoğuya açılma fırsatını yakalamıştır.Hâlidîliğin tekke ve medreseyi birleştiren ve ilmi önceleyen tavrı ilmiye sınıfına mensup pek çok tanınmış şahsiyetin bu tarîkata girmesinde etkili olmuştur. Mevlânâ Hâlidin karizmatik kişiliğinin yanı sıra yetiştirdiği yüzden fazla halifesinin etkin çalışmaları, Hâlidîliği İslam dünyasının birçok ilim ve kültür merkezinde etkin bir tarîkat haline getirmiştir. Başta Mevlânâ Hâlid olmak üzere Hâlidî şeyhlerinin Ehl-i sünnet?e bağlılık ve bidatlerle mücadele hususundaki tavizsiz duruşları ile Müslümanların halifesi sıfatını taşıyan Osmanlı padişahlarına verdikleri destekle ortaya çıkan siyasî tavırları, Hâlidîliğin hem Osmanlı devlet ricali hem de geniş halk kitlelerince hüsn-i kabul görmesini sağlamıştır. Ortadoğuda meydana gelen pek çok siyasî ve toplumsal hadiselerde Hâlidî şeyhlerinin doğrudan veya dolaylı müdahil olmaları, Hâlidî tasavvuf geleneğinin bu coğrafyada yayılmasında etkili olmuştur. Şia ve Vehhabiliğin karşısında yer alan bu hareket iki asırdan beri Irak, İran, Kafkasya ve Anadolu?da gelişen ve bu bölgelerin kaderini etkileyen pek çok olay karşısında organize olmuş, Ortadoğu?dan Uzakdoğuya kadar geniş bir alanda faaliyetlerini sürdürmüştür ve hala da sürdürmektedir.

Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî is one of the mystics most commonly mentioned in the Middle East as the Islamic high scholar of the century as of the first quarter of the 19th century. As a kind of sect, Halidilik established by him found its way as far as Iraq, Syria, Iran, Egypt, Anatolia, Caucasia and the Far East. Islamic high scholarship which played an active role in social and political events in Indian sub continent and Asia until the beginning of the 19th century took the opportunity to spread to the Middle East thanks to Mevlana Halid.It combined Islamic monastery and madrasah and prioritized the learning, which influenced a great many well-known religious scholars to become a member of this sect. Mevlana Halidi had a charismatic personality and trained more than one hundred caliphs who carried out effective works, which made the halidilik an effective sect in a number of learning and culture centres of the Islamic World. Mevlana Halid and Halidi sheikhs? loyalty to Islam the Sunnis and their strict attitude in struggling the innovations, and their support for the Ottoman Sultans who had the title of caliph of the Muslims led it to be given a warm welcome both by the dignitaries of the Ottoman Empire and a larger public. Halidi sheikhs played direct or indirect roles in many political and social events in the Middle East, which caused the Halidi mystic tradition to spread the region. This movement which is opposed to Shia and Vehhabilik- a sect other than one of the four right sects- became organized in many events occurring in Iraq, Iran, Caucasia and Anatolia for two centuries, influencing the fate of these regions. It carried out its activities in a large geography from the Middle East to the Far East, and it still does.