Siyasi-itikadi bir mezhep olarak Hanbeliliğin teşekkül süreci

Abstract

Bu çalışma, Hanbeli mezhebinin tarih içinde belirmesini sağlayan sosyal-siysal faktörleri, mezhebin doğuş ve gelişim seyrini ortaya koymayı amaçlamaktadır. İslam düşünce tarihini önemli ölçüde etkileyen Hanbeli mezhebi, İslam tarihinin ilk dönemlerinde ortaya çıkmış, günümüze kadar da varlığını devam ettirmiştir. Mihne hadiselerinin etkisiyle ön plana çıkan Ahmed b. Hanbel'in etrafında oluşan Hanbelilik, ortaya çıkış süreci itibariyle itikadi bir mezheptir. Bu itikadi yapı, etkisini bugün de sürdürmektedir.Ahmed b. Hanbel'in vefatıyla birlikte onun talebelerinin ve arkadaşlarının ona ait rivayetleri bir araya getirme çabaları, Hanbeli mezhebine ait literatürün oluşmasını sağlamıştır. Bu faaliyetler, daha sonraki nesiller tarafından sürdürülmüş, hicri dördüncü asrın başlarından itibaren Hanbelilik, teşekkülünü tamamlamış bir ekol görünümü kazanmıştır.Büveyhilerin Bağdat'ı ele geçirmeleriyle birlikte Hanbeliler bir taraftan ilmi faaliyetlerini sürdürmüş diğer taraftan sosyal hayatta daha da görünür hale gelmişlerdir. Bu süreçten itibaren Hanbeliler, Büveyhilere ve onların Şii yanlısı politikalarına karşı çıkmışlardır. Bu tavır, Hanbelilerle Abbasi halifeleri arasında bir yakınlaşma oluşturmuş, Hanbelilerle Hilafet'in ortak bir politika geliştirmesini sağlamıştır. Hanbelilerle Abbasi halifeleri arasındaki bu ortak siyasi tavır, Hanbeliliğin bir `devlet mezhebi`ne dönüşmesiyle sonuçlanmıştır. Bu durum, mezhebin gelişiminde de önemli derecede etkili olmuştur.

This study aims to present social, political factors and Hanbalism's establishment and development process which provide Hanbalism to emerge in the history. Hanbalism which considerably effected history of Islamic thought emerged first periods of history of Islam and it has continued its existence until today. Hanbalism which came into prominence via effects of Mihna events and shaped around thoughts of Ahmad b. Hanbal is a theological madhhab with regard to its occurrence process. This theological structure's impact has continued currently.After Ahmad b. Hanbal passed away, efforts of his students and friends related with collecting his reports make literature of Hanbalism formed. These activities were continued by the following generations, and Hanbalism became an ecole which completed its institution since beginning of the fourth century of Hijri calendar.Associated with Buyids captured Baghdad, on one hand Hanbali followers continued scientific activities, on the other hand they became more apparent in the social life. Since this process, Hanbali followers objected to Buyids and theirs pro-Shia policies. This approach established an intimacy between Hanbali followers and Abbasid Caliphs and provided them to develop a common policy. This common political approach between Hanbali followers and Abbasid Caliphs made Hanbalism a country madhhab. This situation had a considerable influence on the development of the madhhab.