Osmanlı Dönemi âşık tarzı şiir geleneğinde tasavvuf

Abstract

XV. yüzyılda oluşmaya başlayıp XVII. yüzyılda teşekkülünü tamamlayan ÂşıkEdebiyatı, Türklerin müslüman olmadan önceki toplumsal hayatında gerek devletkademesinde gerekse halk nazarında oldukça önemli bir yere sahip olan Ozan-Baksıgeleneğine dayanmaktadır. Bu gelenek İslam dininin kabulü, Anadolu'nun fethiylebirlikte yerleşik hayata geçiş, XII. yüzyıldan sonra tarîkatların teşekkül etmesi vetasavvufî düşüncenin bu tarîkatler vasıtasıyla yaygınlaşması gibi faktörlerin etkisiyleyaşanan tarihî ve toplumsal değişimler neticesinde yerini âşıklık geleneğine bırakmıştır.Böylece ozanın yerini âşık, ozan-baksı geleneğinin yerini ise âşıklık geleneği ve ÂşıkEdebiyatı almıştır.Ozan-Baksı geleneğinden âşıklık geleneğine geçiş sürecinde etkin bir rola sahipolan tasavvuf, gerek rüyâ, bade, mahlas alma ve çıraklık gibi gelenek unsurlarınınşekillenmesinde gerekse Âşık Tarzı Şiir Geleneği'nin mahsullerinin muhtevasınızenginleştirmede önemli rol oynamıştır. Bu nedenle de âşıklık geleneği, saz çalma, fasılve atışma, hece vezni ve kafiye uyumu gibi bazı şekli unsurlar altında geniş bir fikrî vefelsefî derinlik yanında tasavvufî muhtevâya da sahip olmuştur.Günümüzde de varlığını sürdüren âşıklık geleneği, tarihi süreç içerisinde birtaraftan tasavvufun halk arasında yaygınlaşmasını sağlarken diğer taraftan da halkındinî-tasavvufî his ve heyecanlarına tercüman olarak kültür taşıyıcılığı göreviniüstlenmiştir.Anahtar Kelimeler: Ozan, Âşık, Rüya, Bâde, Tasavvuf

Minstrel Literature which started in the 15th century and completed its formationin the 17th century, is based on Ozan-Baksı tradition, an important issue in the eyes ofthe public as well as governmental ambiance during the social life before Turks becameMuslim. This tradition gave its place to minstrel tradition as a result of historical andsocial changes which were affected by acceptance of Islam, conquest of Anatolia andsedentism, formation of religious sects after 12th century and proliferation of sufisticthought thanks to these sects. Thus, minstrel took the place of the bard, minstreltradition and literature took the place of ozan-baksı tradition.Sufism, which has an important role during the transition process from ozan-baksıtradition to minstrel tradition, played an important role in the formation of traditionalelements such as dream, wine, pseudonym and apprenticeship as well as enriching thecontent of Minstrel Poetry Tradition products. For that reason, minstrel tradition had avast variety of formal elements such as playing saz, call-and-response duet, syllabicmeter and rhyme consistency as well as intellectual and philosophical and sufisticcontents.On one hand minstrel tradition, which continues its existence today, provided theproliferation of Sufism among public, on the other hand it passed down cultural assetsarticulating public's religious, sufistic feelings and its excitement.Keywords: Bard, Minstrel, Dream, Wine, Sufism.