Tarihi bir kaynak olarak Selçuklu Dönemine ait şiir divanları üzerine araştırma

Abstract

Ortaçağ Türk- İslâm devletlerinde saray şairliği bir gelenek halini almıştır. Bu geleneğin devamı olarak Selçuklu saraylarında da birçok saray şairi yetişmiştir. Bu şairlerden günümüze gelen eserlerde Selçuklu siyasî, sosyal ve kültürel tarihi, Selçuklu sultanları ile ilgili bazen tarihi kaynaklarda bile bulunmayan birçok önemli bilgiler bulunmaktadır. Bu yüzden bu araştırmada Selçuklu dönemi saray şairlerinden Mu'izzȋ, Enverî ve Zahir ed-Din Faryabî'nin divânlarındaki bilgiler ele alınmış ve siyasî tarih içerikli kaynaklarda geçen bilgilerle karşılaştırılarak incelenmiştir. Mu'izzȋ ve Enverî yaşadıkları dönem dolayısıyla Sulan Melikşah ve Sultan Sencer dönemlerinde yaşanan olayları şiirlerinde dile getirmiştir. Örneğin Arslan Argun isyanı ve dönemin devlet erkânı ile alakalı Mu'izzȋ'nin şiirlerindeki birçok bilgiye diğer kaynaklarda tesadüf etmek oldukça zordur. Enverî'nin Oğuz isyanı ve bu isyanın toplum üzerindeki etkisi hakkında verdiği bilgiler ise gerçekten tarihî açıdan oldukça değerlidir. Faryabî'ye gelince Irak Selçukluları'nın son dönemleri ve özellikle Azerbaycan Atabegliği döneminde yaşanan olayları şiirlerine taşımıştır. Öyle ki bazen bir öğütcü olarak Atabeglere nasıl hükümdar olmaları, gerektiği gibi konularda öğütler bile vermiştir. Şairlerin verdikleri imalı bilgiler Selçuklu dönemiyle alakalı müverrihlerin verdiği bilgilerle karşılaştırılarak gün yüzüne çıkarılmıştır.

Poet Laureate became a tradition in Medieval Turkish-Islamic states. As a continuation of this tradition, many Poet Laureates raised in Sejuk palaces. In the existing Works of these poets, lots of important information, which we cannot even find in historical sources, about Seljuk's political, social and cultural history and Seljuk sultans, can be found. Because of that reason, this study identifies the information in Mu'izz, Enverî and Zahir ed-Din Faryabî's divans and examines in comparison with the information in the works about political history. Mu'izz and Enveri because of the period, include events of Sulan Meliksah and Sultan Sencer in their poems. It is quite difficult to get information in Mu'izz's poems like Arslan Argun rebellion and period's state officials in other sources. Information about Oghuz rebellion and effects on the society that Enveri gives is really precious. On the other hand, Faryabi mentions events of Azerbaijan Atabeglik and Iraqi Seljukians' last years in his poems. Even sometimes, he advises Atabegs how to be a ruler. Implied information given by the poets is explored by comparing them with the information given by exhilarants related to Seljuk period.