Palandöken Dağları`nın doğal ortam özellikleri

Abstract

Palandöken Dağları, Doğu Anadolu Bölgesi'nin Erzurum-Kars Bölümü'ndeki Erzurum Yöresi içerisinde bulunmaktadır. Araştırma sahası, idari açıdan tümüyle Erzurum il sınırları içerisinde yer almaktadır. Palandöken Dağları'nın sınırları, onu çevreleyen akarsuların en alçak noktalar (talveg) esas alınarak belirlenmiştir. Kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda 75 km boyunca uzanan araştırma sahasının yüzölçümü 1136 km2'dir. Doktora tez çalışması olarak hazırlanan bu araştırmanın amacı, Palandöken Dağları'nın doğal ortam özelliklerini (jeolojik, jeomorfolojik, klimatolojik, hidrografik, pedolojik, vejetatif) bütün yönleriyle ortaya koymaktır. Araştırma sahasında Mesozoyik, Tersiyer ve Kuvaterner'e ait litolojik birimler yüzeylenmektedir. Palandöken Dağları'nın temelini Kretase yaşlı ofiyolitik karmaşıklar oluşturmaktadır. Tersiyer ve Kuvaterner formasyonlar, bu temel üzerine diskordant olarak gelmiştir. Palandöken Dağları'nın iklimi yarı kurak, orta sıcaklıkta (mezotermal), su fazlası yok veya pek az olan, karasal iklime yakın iklimdir. Karasal şartların etkili olduğu sahada ortalama sıcaklıklar 3,4°C ile 6,4°C arasında değişmektedir. Sahada yıllık toplam yağış ortalaması 310,3 mm ile 395,5 mm arasında olup, en yağışlı mevsim ilkbahardır. Palandöken Dağları, Anadolu'nun iki önemli havzası olan Fırat ve Aras havzalarını birbirinden ayırmaktadır. Saha sınırları içerisinde bulunan akarsuların rejim tipi karma rejimli akarsuların karlı-yağmurlu tipidir. Nitekim bu rejim tipine uygun olarak akarsuların yıl içeresindeki akım değerlerinde iki düşüş ve iki artış evresi görülmektedir. İnceleme alanındaki toprak gruplarını zonal topraklardan kestanerenkli topraklar, azonal toprak grubu içerisinde yer alan alüvyal topraklar, kolüvyal topraklar ve litosoller, intrazonal topraklardan hidromorfik topraklar, solonçak topraklar, yüksek dağ-çayır toprakları ve çıplak kayalık alanlar oluşturmaktadır. Palandöken Dağları'nda antropojen etkilere bağlı olarak ormanlar tamamen yok edilmiştir. Bu nedenle sahada stepler egemen olmuştur. Palandöken Dağları'nda 2500 m ve üzerinde subalpin ve alpin formasyonlar yer almaktadır. Araştırma sahasında yer alan, başta Erzurum olmak üzere, yerleşmelerin iskân tarihi Paleolitik Çağ'a kadar inmektedir. Palandöken Dağları sınırları içerisinde kalan yerleşmelerde toplam 370110 kişi yaşamaktadır. Ekonomik nedenlerle, sahadaki yerleşmelerden büyük şehirlere ciddi oranda göç verilmektedir. Araştırma sahasının temel ekonomik kaynakları tarım ve hayvancılıktır. Ancak, kış mevsiminin uzun sürmesi ve oldukça sert geçmesi ve su problemi bu faaliyetlerde sıkıntılara yol açmaktadır.Anahtar Kelimeler: Palandöken Dağları, Erzurum, Doğu Anadolu Bölgesi, Doğal Ortam Özellikleri.

Palandöken Mountain is located within Erzurum Territory in Erzurum-Kars Section of Eastern Anatolian Region. Research site is entirely within the provisional borders of Erzurum in terms of administration. Borders of Palandöken Mountain are set based on the lowest points (thalweg) of surrounding rivers. Area of the research site, which extends along 75 km in the direction of northeast-southwest, is 1.136 km2. The purpose of this research prepared as a PhD dissertation study is to present natural environment characteristics (geological, geomorphological, climatic, hydrographic, pedalogical, vegetative) of Palandöken Mountain in a comprehensive manner. At the research site, lithological units of Mesozoic, Tertiary and Quaternary outcrop. Cretaceous old ophiolite complexes form the basis of Palandöken Mountain. Tertiary and Quaternary formations are discordant on this basis. Climate of Palandöken Mountain is a semi-arid climate at moderate temperature (mesothermal), with little or no excess water, and close to continental climate. Average temperatures at the site, where terrestrial conditions are prevailing, vary between 3.4°C and 6.4°C. At the site, annual average precipitation is between 310.3 mm and 395.5 mm, and the highest precipitation season is spring. Palandöken Mountain disconnects Firat and Aras basins which are two important basins of Anatolia. Regime type of rivers within the site borders is snowy-rainy type of mixed-regime rivers. Hence, two decrease and two increase stages are observed in the current values of these rivers in accordance with this regime type. Soil groups at the investigation area consist of chestnut soils from zonal soils, alluvial soils, colluvial soils and litosols involved in azonal soil group, hydromorphic soils, saline soils, high mountain-meadow soils from intrazonal soils and bare rocky areas.Forests have been completely destroyed due to anthropogenic effects on Palandöken Mountain. Therefore, the steppe has become prevalent at the site. Subalpine and alpine formations exist at and above 2500 m on Palandöken Mountain Inhabiting date of settlements located at the research site, particularly in Erzurum, goes back to Paleolithic Age. Total of 370.110 people live in settlements within the borders Palandöken Mountain. Immigration from the settlements at the site to big cities for economic reasons is at a serious rate. The main economic resources of the study area are agriculture and livestock. However, long-term and quite harsh winter season and water problem lead to troubles for these activities.Key Words: Palandöken Mountains, Erzurum, Eastern Anatolian Region, Natural Environment Characteristics