Kars eğitim tarihi (Tanzimat`tan 2015`e)

Abstract

1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı'ndan önce Kars, Osmanlı Devletine ait bir sınır şehri idi. Sınır şehri olduğu için birçok defa çeşitli devletlerin saldırısına uğrayan bölge ekonomik, kültürel alanlarda olduğu gibi eğitim alanında da bu durumun zaman zaman dezavantajını yaşamıştır. Kars'ta da bu dönem Anadolu'nun diğer şehirlerinde olduğu gibi eğitim kurumları olarak medreseler faaliyet göstermekteydi. 1800'lü yılların başında bu kurumlar eski niteliklerini yitirdiği için 3 Kasım 1839 Tanzimat Fermanıyla birlikte eğitim kurumlarına yeni bir anlayış kazandırılmaya çalışıldı. Batıya açılan ilk pencere olarak değerlendirilen bu fermanla birlikte Batı rüzgarının etkisi kendini Kars'ta bulunan eğitim kurumlarında da gösterdi.Birçok defa Rus saldırılarının merkez noktası olan Kars 1877-1878 Osmanlı Devleti ile Rusya arasında yapılan savaştan sonra Rus yönetimine girdi. Kars'ın Rus yönetiminde olduğu süre boyunca her alanda Ruslaştırılmaya çalışılan bölge eğitim açısından da aynı kaderi paylaştı. Kars ve çevresinde birçok eğitim kurumu açıldı. Bu eğitim kurumlarının çoğunda Rus eğitim modeli uygulandı. Rus eğitim kurumlarının yanında Ermeni ve Yunan okulları da açıldı. Bölgede bulunan bir kısım Türk- Müslüman halk çocuklarını bu kurumlara göndermek istemediği için bölgeyi terk ederek Anadolu'nun içlerine doğru göç etti. Anadolu'ya yapılan göç hareketleri sonunda bölgedeki nüfus Türk- Müslüman halkın aleyhine gelişti.Kırk yıllık Rus yönetiminin ardından Kars'ta Milli Mücadele Dönemi'nde II. Doğu Harekâtı lideri Kâzım Karabekir Paşa tarafından bölge çocuklarının eğitilmesi için birçok eğitim kurumu açıldı. Bu okullar vesilesiyle eğitim adına büyük mesafeler katedildi. Mili Mücadele'nin ardından Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin kurulmasıyla birlikte eğitim konusunda sistematik hareket edilmeye çalışılarak milli bir eğitim modeli benimsendi. Uzun yıllar boyunca savaşa sahne olan Anadolu da eğitim çöktüğü gibi eğitim hizmetini verecek öğretmen bile yoktu. Öğretmen sıkıntısı özellikle köylerde çok fazla hissedilmekteydi. Bu durumu düzeltmek için ülkenin her tarafında köy enstitüleri açıldı. Aynı şekilde Kars'ta da Cilavuz Köy Enstitüsü açıldı. Böylelikle köy çocukları eğitilerek onların çok yönlü bireyler olarak yetişmesi sağlandı. Diğer yandan Kars merkez, ilçe ve köylerinde açılan halkevi ve halkodalarıyla okuma yazma seferberliği başlatıldı. Kars'taki eğitim faaliyetlerinin boyutuna değinirken en fazla `Halkevi`nin burada açılması önemli bir ayrıntıdır. Ayrıca yetişkinler için çeşitli alanlarda açılan kurslarla halk her açıdan bilinçlendirilmeye çalışıldı.Bu tür faaliyetlerle eğitim alanında büyük mesafeler katedilen Kars'ta 1974'te Dede Korkut Eğitim Enstitüsüyle yükseköğretime geçildi. Bu enstitünün ömrü ülke çapındaki bütün enstitülerle birlikte 1980'de son buldu. Kars'taki yükseköğretimin ikinci aşaması Kafkas Üniversitesidir. 1992'den önce öğrencileri Atatürk Üniversitesi'nde bulunan Üniversite bu tarihten sonra Kars'ta eğitim vermeye başlamıştır. Birim ve Öğrenci sayıları hızla artan Kafkas Üniversitesi günümüzde hızla gelişerek bünyesindeki öğrencilere hizmet vermeye ve akademisyenleriyle bilime katkı sağlamaya çalışmaktadır.Anahtar Kelimeler: Kars, Eğitim, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı, Halkevi, Cılavuz

Before 1877-1878 Ottoman-Russian War, Kars was a boundary city, belonged to Ottoman Empire. Since it was a boundary city, this region was assaulted by various states several times and it had disadvantages in education field as it had in economical, cultural fields from time to time. As in the other Anatolian cities, madrasahs were active as educational institutions in Kars. At the beginning of 1800s, these institutions lost their primary importance, so they gained a new comprehension with the rescript of Gulhane on November 3, 1839. Within this rescript called as the first window through the West, the influence of Western wind showed itself in Kars as well as in these educational institutions. Kars was a centre for Russian assaults several times and after the war between Ottoman Empire and Russia in 1877-1878, Kars came under the rule of Russia. Throughout the time under the rule of Russia, the region was exposed to become Russian in every field as well as in education. Several educational institutions were opened in Kars and around. In most of these institutions, they applied Russian education model. In addition to Russian education institutions, Armenian and Greek schools were opened, as well. Since Turk-Muslim people didn't want to send their children to these institutions, they migrated towards interiors of Anatolia by leaving the region. Because of the migration movements to Anatolia, the decreasing population went against Turk-Muslim people in the region. After a forty-year Russian rule, many educational institutions were opened for schooling of children in the region by Kazım Karabekir, the leader of Eastern operation in the period of war of independence. Thanks to these schools, it covered a distance in education field. A national education model was adopted by acting mutually on schooling matter within the foundation of Turkish Republic after war of independence. Throughout long years, there wasn't even a teacher as the education system fell down in Anatolia, a stage for wars. The trouble in having a teacher was mostly in especially the villages. Village Institutes were opened in every part of the country to fix this matter. In the same way, Cilavuz Village Institute was opened in Kars. Thus, the children in the village were educated there and they became sophisticated individuals. Besides, the literacy mobilization began within people houses and people rooms in Kars city centre, districts and villages. The opening of people house here is a specific detail for the education activities in Kars. Additionally, for adults; the people became conscious within the courses in various fields. Within these activities in education field, Kars had many developments. It progressed to higher education with Dede Qorqut Education Institute in 1974. It was closed as the other institutes in the country were in 1980. The second phase of higher education in Kars is Kafkas University. Its undergraduates were at Ataturk University before 1992; after this year, they began to be educated in Kars. Kafkas University which has increased in number of departments and undergraduates, has tried to make contribution to science within its academicians and to serve to its undergraduates by developing swiftly. Key Words: Kars, Education, 1877-1878 Ottoman Russian War, People House, Cilavuz