Yeni veriler ışığında Kuzeybatı İran`da Kura-Aras kültürel süreci ve Doğu Anadolu Bölgesi ile ilişkiler

Abstract

Kuzeybatı İran'ın bölgesel kronolojisine göre, Erken Tunç Çağı, Hasanlu VII evresine denk gelmektedir. Bölgede bu süreç daha çok Yanik Kültürü ile tanınmakla beraber Kura-Aras Kültürü veya Erken Transkafkasya Kültürü olarak da bilinmektedir. Bu çalışmamızda arkeoloji literatüründe daha yaygın olduğu için Kura-Aras Kültürü ismini kullanmayı tercih ettik. Bu dönem, özellikle Geoy Tepe (K1 tabakası) buluntuları ve Yanık Tepe'den elde edilen C 14 tarihlerine göre M.Ö. IV. binyılın sonu ve III. binyılın ilk yarısı arasındaki sürece tarihlendirilmektedir. Söz konusu kültürün yayılım haritasına bakacak olursak kültürün büyük bir kısmı bugünkü İran sınırlarının içerisinde yer almaktadır. Uzun bir zaman sürecini kapsayan bu kültür, Kuzeybatı İran'ın yanı sıra Güney Kafkasya, Doğu Anadolu, Suriye'nin kuzeyi ve Amik Ovası'na kadar geniş bir alana yayılmıştır.Bu çalışmada Kuzeybatı İran'ın Erken Tunç Çağı Dönemini karakterize eden Kura-Aras Kültürü, Batı ve Doğu Azerbaycan Eyaletlerinden elde edilen arkeolojik verilere dayanılarak daha yakından analiz edilecektir. Ayrıca son yıllarda elde edilen verilerden hareketle kültürün Kuzeybatı İran arkeoloji ve kronolojisindeki yeri ve önemi irdelenecektir. Diğer yandan bu kültür çerçevesinde Kuzeybatı İran ve Doğu Anadolu ilişkileri ele alınacaktır. Tüm bu analizlerin yapılabilmesi için eldeki arkeolojik veriler ne yazık ki yeterli değildir. Özellikle seramik, mimari ve metal buluntuları iyi tanımlanmasına rağmen, kültürün geçim ekonomisi, sosyo-kültürel yapısı, dini yapısı ile ilgili veriler yok denecek kadar azdır. Ayrıca Kuzeybatı İran'da kazıların çoğu Urmiye Gölü Havzasıyla sınırlı kaldığından kültür ile ilgili elde edilen sonuçların tüm Kuzeybatı İran için geçerli olup olmadığı da ayrı bir tartışma konusudur.Bölgede Kura-Aras Kültürü ile tanınan ETÇ Kuzeybatı İran'da yeterince araştırılmış ve iyi bilinen bir süreç değildir. Bu konudaki önemli bir problem Geç Kalkolitik Dönemden ETÇ dönemine geçiş evresi ve ETÇ'nin ilk evresi olan ETÇ I'in tanımlanmasıdır. Bazı yerleşimlerde ETÇ Dönemi Geç Kalkolitik Dönemden hemen sonra başlamışken bazı yerleşimlerde bu iki dönem arasında bir boşluk (hiatus) söz konusudur. Bu stratigrafik verilere bağlı olarak Kura-Aras Kültürü için Kuzeybatı İran bölgesi merkezli bir tabakalama ve kronoloji ortaya koyabilmek güçtür.

According to the regional chronology of Northwest Iran, Early Bronze Age coincides with Hasanlu VII period. In the region, this process is commonly known as Yanik Culture but it is also known as Kura-Aras Culture or Early Transcaucasia Culture. In the current study, we preferred to use the title Kura-Aras Culture since it is more common in the literature of archaeology. This period, especially based on the findings of Geoy Tepe (K1 layer) and the dates of C 14 obtained from Yanik Tepe, dates back to the period between the end of IV.millennium and the beginning of III. millennium BC. Considering the map of dissemination of the culture concerned, a great part of the culture is included within the borders of Iran today. This culture covering a long period was disseminated in a large area from the northwest of Iran to South Caucasia, East Anatolia, the North of Syria and Amik Valley. In the current study, a closer analysis of Kura-Aras Culture, which characterize the Early Bronze Age of Northwest Iran, will be made based on the archaeological findings obtained from the East and West Azerbaijan States. In addition, based on the data obtained in recent years, the part and importance of culture in Iranian archaeology and chronology will be analyzed. Additionally, within the frame of this culture the relationship between Northwest Iran and Eat Anatolia will be examined. The archaeological data existing is unfortunately insufficient to be able to make all these analyses. Although the findings of ceramic, architecture and metal are especially well-defined, the data related to subsistence economy of culture, sociocultural structure and religious structure is scarce. In addition, it is a matter of debate if the data obtained related to culture is valid for the whole Northwest Iran since most of the excavations in Northwest are limited to Urmia Lake basin.EBA known for Kura-Aras Culture in the region is not a sufficiently studied and well-known process in Northwest Iran. An important problem related to this issue is the definition of EBA I , which is the transition period from Late Chalcolithic Age to Early Bronze Age and the first stage of EBA. While EBA started right after Late Chalcolithic Age in some settlements, there is a break (hiatus) between these two periods in some others. Based on these stratigraphic data, it is difficult to introduce a Northwest Iran region-centred layering and chronology for Kura-Aras culture.