Irak`ta mahalli idarelerin gelişmesi (Osmanlı döneminden günümüze)

Abstract

ÖZET Irak'ta mahalli idarelerin tarihi, gerçek anlamda, Osmanlı Devleti döneminde Mithat Paşa'nın Irak Valiliği esnasında yaptığı düzenlemelerle başlar, Bundan önce, yani Dört Halife ve ardından gelen Emeviler,Abbasiler dönemlerinde merkezi idare işleriyle olduğu kadar mahalli işlerle de halifeler tarafından atanan valiler ilgilendi. Emeviler döneminde valilerin yetkileri oldukça genişti. Abbasiler döneminde ise, merkezi otoritenin kuvvetlendirilme sine çok önem verildiği için valilerin yetkileri kısıldı. Valiler her bakımdan merkezi idare tarafından belirlenen sınırlar çerçevesinde, verilen emirlere göre hareket et ti. 1534' de Kanuni Sultan Süleymanın Bağdad'ı almasıyla Irak Osmanlı İmparatorluğu'na bağlandı. 1868 yılında Mithat Paşa Irak Valiliğine atandı. Mithat Paşa göreve başlar başlamaz 1864 Vilayet Nizamnamesine uygun olarak Irak'ın idari taksimatını yapmaya başladı.Irak vilayet, Liva, Kaza ve Nahiyelere bölündü. Bu arada belediyeler/de !! ! S Skuruldu. Böylece Irak tarihinde ilk defa olarak mahalli idareler doğdu. 1864 Vilayet Nizamnamesinin uygulanmaya başlanmasıyla ortaya çıkan idari taksimat, sadece Irak değil, bir - çok Arap ülkesi açısından önemlidir. Bu ülkelerde hala o dönemin idari taksimatı yaşamaktadır. Mithat Paşa'nın Valiliği döneminde Irak» da ilk defa Belediye Meclisleri için seçimler yapılmıştır. Bu seçimler de 18 yaşını dolduran ve daha başka şartlara sahip olan kimseler oy kullanmışlardır. Belediye başkanları ise bele diye meclisi üyelerince kendi aralarından seçilmiştir. Birinci Dünya Savaşından sonra Irak'ı işgaleden İngiltere belediyeleri ortadan kaldırmıştır, balkın tepkisi üzerine daha sonra yeniden kurulmuşsa da seçimler hiç bir zaman demokratik biçimde yapılmamış, İngiltere taraftarlarının belediyelere hakim olması sağlanmıştır. Krallık döneminde de mahalli idarelerin durumunda önemli bir değişiklik olmamıştır. 1927 Idvalar İdaresi Kanunu ile Liva ve kazalarda, yarısı seçilen diğer yarısı atanan üyelerden oluşan birer meclis kurulması kararlaştırılmıştır. Ancak bunların sadece istişari görevleriolmuştur. Ayrıca üyeler halk değil merkezi idare tarafın dan seçilmiştir, 1931 Belediyeler İdaresi Kanunuyla bele diye meclisi üyelerinin halk tarafından seçilmesi karar - laştırılmış ve meclise tüzel kişilik tanınmıştır. 1945* de 2. Livalar İdaresi Kanunu çıkıncaya kadar tek mahalli ku - ruluş olarak belediyeler var olmuştu. Bu kanunla Liva Ge nel Meclisi doğdu vef,1952*den itibaren bu meclisin üyele ri halk tarafından seçilmeye başlandı. Liva Genel Meclisi, ?^ivanm en yüksek karar organıydı ve tüzel kişiliğe sahip ti. 1958' de Cumhuriyet devrimi yapıldı, evrimden sonra mahalli meclislerin seçimle gelen üyelerinin üyeliğine son verildi. Daimi üyeler faaliyetlerini sürdürdü. Bu uygulama geçici olarak yapılmıştı ama zamanla- sürekli hale geldi. Cumhuriyet döneminde idare ile ilgili bazı düzenle meler yapıldı. 1964 belediyeler İdaresi &anunu çıkarıldı. Bu kanunun, 1931 Belediyeler -İdaresi Kanunundan hemen he men hiç farkı yoktu. 1968» de ise Muhafazat kanunu çıktı. Bağdat haricindeki bütün' liva, kaza ve nahiyelerde beledi yeler kaldırılıp yerlerine tüzel kişiliğe sahip mahallimeclisler kurulması öngörüldü. Meclislerin daimi ve se çimlik üyelerden oluşması, seçimlik üyelerin sayısını iki misli olması kararlaştırıldı. Bununla beraber Muhafazat Kanununun bazı önemsiz hükümleri dışındaki hükümleri uygulamaya aktarılamamıştır. Dolayısıyla belediyelerin varlığı halen devam etmektedir. Esasen, toplumda yerleşmiş bir kuruluş olan beledi yelerin ortadan kaldırılması da yerinde bir tutum değildir. Gerek Muhafazat Kanunun uygulamaya aktarılamamasından kaynaklanan güçlükler, gerekse savaşın doğurduğu sorunlar yüzünden, Irak'ın merkezi ve mahalli idari yapı sında, ilerde önemli değişiklikler olacağa benzemektedir. Bu değişikliklerin mahalli idareleri güçlendirecek yönde olmasını ümit ederim.

SUMMARY The History of Local Administration in Iraq began seriously during the Ottoman Empire period and in parti cular during Mithat Pasha administration, when he was the governor of Iraq. Long before that, the governor of Iraq during the early islamic period. Al-Khulaf a Al-Rashidin. The Khalife- was responsible for running the local administ ration. This was the procedure during Al-Amawid and Abba- s id, except for the fact that during the Amawid period the governor enjoyed very much authority, but the Abbasid go vernor had little authority because the Khalife was very strong. In 1534 when the Ottoman army under the leader - ship of Kanuni Sultan Süleyman intered Baghdad, Iraq be came a part of the Ottoman Empire. In 1864 when the Otto man Empire authorities published the state system (Vila yet Kanunu). According to this system Mithat Pasha divi- - did Iraq into several administrative districts, and the first municipality was started. Accordingly it is pos sible to say that fithat Pasha created the first localadministration in Iraq. Iraq was not the only country to have this new sys tem. Other Arab Countries followed the same procedure which existed in real principle at the time. The first approach to municipal elections in Iraq was started when Mithat Pasha was governor of Iraq. All the people of Iraq nationality who were above the age of 18 ye ars were entitled to vote. The? elected council chose the major from amindst its members. During the first world war when the British army occupied Iraq, the British cancelled all the previous Laws and estiblishments which were started by Mithat Pasha. Even though the- British authorities had renewed the municipel elections, The elections were not conducted properly because the outcome of the elections were in the British interests. Between 1921 and 1958, during the time when the King ruled a significant change occured in Local administ rationIn 1927 the first law of the goveımors (Liva) was established. According to this law local administration was started in the cities and small towns. These Councils consisted of two kinds of members. The first group were permanent members and the second grup were selected through elections. However, the administrative ^councils had no Legis lative powers. İt was nothing more than a consulting body, though the council members were supposed to be elected they were chosen by the government. In 1931 the New Legislation of Municipal Councils elections was established in Iraq. According to this new law the election of Council members arose again and people started to check members of the Council. As a result of the above legislation, the Municipal Council became an independant body. Up to 1945 when the new law of the governors was established. The municipa lity was the only constitution of the local administ - ration in Iraq. According to the law of 1945 a new local constitution of general governors council appeared.In 1952, people were allowed to elect the General Governors Council and it became the biggest authority in the states, and was an independant body. After the July 1958 Revolution the new government of the republic v/as established and new regulations to keep the permanent members of the cities and town councils, and dismiss the elected members. The municipal councils were dissolved and the authorities appointed municipal councils. That was supposed to be temporary but it became a permanent regulation, and is still so to the present day. A new legislation was formed concerning the admi nistration reforms. : For example, it was a new law of municipal council, but this law was not carried out and the government still selected the members. After the 17 th July revolution the new government had passed a new law called the Governors Law. Accordingly all municipal councils were dissolved and local council were established instead.These councils consisted of permanent and teınporary cıembers. Hovvever the number of elected members were tvvice as much as the non-elected nembers. Unfortunately the nev/ legislation principles had not come to participate ih ali it s element s. Even the council members though, voted into the council have never participa:.ed because to date there never has been a local election. -i» in addition to the above legislation the Revolutionary Governmer-t of the 17 th July 1968 established a ne/v lav/ of autonomy f ör the northern part of Iraq. I hope the 1969 Lav/ of Govemers v/'ill be practiced in ali its principles in the near future, and then w e v/ill have a real start tov/ards a democratic administration.