Ankara ilinde yetişkinleri örgün yetişkin eğitimi programlarına katılmaya güdüleyen etmenler ve yetişkinlerin katılmada karşılaştıkları güçlükler

Abstract

Bu bölümde araştırma özetlenmekte, yargı ve öneriler yer almaktadır. ÖZET Dünya» da `yaşam boyu eğitim` bağlamında, `örgün yetiş kin eğitimi programlarına verilen önem giderek artmakta, bu programlara katılan yetişkin öğrenci sayılarında da artışlar olmaktadır. Ancak yetişkinler bu tür programlara katılmada, devamı sürdürmede programı başarmada çeşitli sorunlarla kar şılaşmaktadırlar. Bu nedenle, programlara kimlerin katıldıkları, niçin katıldıkları, katılma, devamı sürdürme ve başar mada ne tür sorunlarla karşılaştıkları vb. hususları inceleyen `katılma araştırmaları' na ihtiyaç duyulmakta; katılma olgusunu ele alan araştırmaların sayısından da belirgin bir artış gözlenmektedir. Türkiye'de ilkin akşam ortaokulu ve liselerinde, son raları akşam ticaret liseleri ve endüstri meslek liselerinde başlatılan örgün yetişkin eğitimi uygulamalarının uzun bir geçmişi vardır. Ancak, yetişkin nüfusun eğitim düzeyi çok düşük ©İmasına karşın, örgün yetişkin eğitimi programlarına devam eden öğrencilerin sayıları çok sınırlıdır, üstelik kayıt olanlar arasında, programı bitirmeden terk edenlerin o-' ram da yüksektir. Türkiye'de bu konuda yeterli sayıda araş--250- tırmada yapılmamıştır. Araştırma bu ihtiyaçtan doğmuş ve örgün yetişkin, eğitimi programlarına devam eden öğrencilerin kimler olduğu, onları bu programlara kaydolmaya güdüleyen bireysel amaçların neler olduğu, devamda ve öğrenmede ne gi bi sorunlarla karşılaştıkları konularında geliştirilen sorulara cevap verilmesi amaçlanmış ve böyle bir araştırmanın, Türkiye'de `örgün yetişkin eğitimi` uygulamalarının geliş tirilmesine katkıda bulunacağı umulmuştur. Araştırma evreni Ankara Kurtuluş Akşam Ortaokulu, Gazi Akşam Lisesi ve Ayrancı Akşam Ticaret Lisesi» ne devam e- den öğrencilerle sınırlanmıştır. Araştırmada tarama modeli kullanılmıştır. Veriler, bu amaçla geliştirilen bir bilgi toplama aracı ile 1986-1987 öğretim yılında sözü edilen üç okula devam eden öğrenciler den elde edilmiştir. Araç, uygulama gönü okulda bulunan tüm öğrencilere uygulanmış; ayrıca bir örneklem alınmamıştır. Geçerli kabul edilen anket sayısı 438 olup, bu sayı tüm öğ rencilerin % 47* sini oluşturmaktadır. Araştırma bulguları aşağıda özetlenmektedir. Akşam ortaokul ve liselerine kadınların katılımının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Öte yandan programlara katılan kadınların yaklaşık % 80' i 18-27 yaş grubunda iken, bu oran erkeklerde % 50*nin altındadır. Kadınlarda evli ol mayanların oranı {% 87 erkeklere arakla % 3D oldukça yük sektir. Bu durumun nedeni yaşlı ve evli kadınların ailedeki sorumluluklarının çok olması olabilir. Kuşkusuz bu k@nuda-251- kesin yargıya varabilmek için, ayrıntılı araştırma bulgularına ihtiyacımız vardır. Tüm grupta yaş bakımından en fazla yoğunlaşma 18-27 yaş grubundadır (% 53), bunu 28-37 yaş grubu izlemekte (% 43), 38-47 yaş grubunda katılım oldukça düşmekte (% 4) daha ileri yaşlarda ise öğrenci bulunmaktadır. Bu durum akşam ortaokul ve liselerinin orta yaş ve onun al tındaki yetişkinlere hizmet vermekte olduğunu göstermektedir. Akşam ortaokul ve liselere devam edenlerin büyük ço ğunluğu bir devlet dairesinde (% 77) memur (% 81) olarak çalışanlardan oluşmaktadır. Anne ve babaların eğitim düzeyi çoğunlukla ilkokul ve onun altındadır (sırası ile % 33, % 88 ). Buradan akşam o- kulu öğrencilerinin genelde eğitim düzeyi düşük anne ve baba ların çocukların olduğu sonucunu çıkarabiliriz. Tüm grubun yaklaşık yarısının ilköğrenimi kırsal kesimde (bucak + köy) yaptığı görülmektedir. Ortaokul öğrenci lerinde bu oran daha da artmaktadır (% 68). Erkeklerde ise kadınlara oranla ilköğrenimini kırsal kesimde bitirenlerin oranı daha yüksek olmaktadır (sırası ile % 44 ve % 16). Akşam liseleri öğrencilerinin yaklaşık üçte birinin ortaokulu dışardan bitirme ve akşam ortaokulu gibi yetişkine özgü yollardan ortaokulu bitirerek bu ©kullara geldiği görülmektedir. Bu bizi, örgün yetişkin eğitimi programlarının herhangi bir nedenle normal okul çağında iken eğitimlerine devam edemeyenlere ikinci bir fırsat sağladığı sonucuna gö--252- türmektedir. Tüm grubun yaklaşık yarısı öğrenim ne dokuz yıldan daha fazla ara vermiştir. Bu süre cinsiyete ve okul türüne göre farklılık göstermektedir. Kadınlar ve lise öğrencileri, erkekler ve ortaokul öğrencilerine oranla eğitimlerine daha az ara vermişlerdir. Kadınlarla ilgili bu durum daha önce belirtilen, ileri yaşlarda. kadınları» eğitime katılma oranı nın düşük olması ile bağlantılıdır. Ortaokul grubunda ise daha uzun süre öğrenime ara vermenin nedeni, eğitim düzeyi düşük olanların eğitim ihtiyaçlarını alg ilaya bilme ler inin uzun süre olmasına bağlanabilir. Bu bulgular yetişkinler eği tim ihtiyaçlarının farkında olduklarında, kendilerine uygun fırsatlar sunu la bilirse, bireysel açıdan bu fırsata ulaşma olanağı bulduklarında eğitime döndüklerini göstermektedir. Tüm grubun yarısından fazlası, normal okul yaşında iken ortaokula/ liseye gitmemiştir. Üçte birinden fazlası ise gitmiş fakat bitirmeden ayrılmıştır. Okuldan başarısız olarak ayrılmak zorunda kalanlar ise daha küçük bir grup oluş turmaktadır (% 6). öğrencilerin normal okul yaşında okula gitmemelerinin, okuldan ayrılmalarının, okulda başarısız olarak belgelenmelerinin birden fazla nedeni olduğu görülmektedir. Daha önce okula gitmemelerinin en önemli nedeni bir işte çalışma zo runluluğudur (% 53). Oturulan yerleşim yerinde ortaekul lise bulunmaması (% 21), daha önce okumanın gerekli olduğuna ina nılmaması (% 17), ailenin okumaya karşı çıkması (% 11) diğer-253- nedenler arasındadır. Bu durum cinsiyete göre değişmekle, ka dınlarda ailenin karşı çıkması nedeniyle okula gitmeyenlerin oranı yükselmektedir. ' Normal okul yaşında, ortaokul ya da liseye devam eder ken ayrılanların ayrılma nedeni, bir işte çalışma zorunluluğu dur {fo 43). Öğretmenlerin olumsuz tutum ve davranışları {% 23), evdeki çalışma imkanlarının yeterli olmaması (% 21), eğitimin gerekli olduğuna inanmama (°/o 16) diğer nedenlerdir. Başarısız olarak belge alma nedenleri arasında en önemli oranı öğretmenlerin olumsuz tutum ve davranışları oluşturmakta (% 58), aileden okumak için yeterli desteği görmeme (°/o 42) ve evdeki çalışma imkanlarının yeterli olmaması ( fo 35) bunu izlemektedir. Öğrenciler genelde kendilerini derslerde başarılı bulmak tadırlar. Akşam Ortaokulu'na devam eden öğrenciler, bu okulu bitirmeden ayrılmayı düşünmemektedirler. Akşam Liselerine devam eden yetişkinler arasında ise ayrılmayı düşünenler çok küçük bir oran oluşturmaktadır (% 3). Yetişkinlerin büyük çoğunluğu (Ortaokul' da İ<> 92 ve Lise gruplarında $77) devam ettikleri okuldan sonra da eğitimleri ni devam ettirmeyi düşünmektedirler. Yükseköğrenime devam etmek isteği lise gruplarında /<fitfl) -Ortaokul &rubu* nal'.-(#` 60) oranla âahâ, ;yüksek'tlr.:iAçık Öğretim Fakültesi özellikle evliler, yaşça daha büyük olanlar, Akşam Ortaokul*. unda okuyanlar-254- için devam etmek istenilen bir fakülte olarak öncelik kazan maktadır. Öğrencilerin büyük çoğunluğu {% 83) akşam okullarxna herhangi birinin tavsiyesi olmadan kayıt olmuştur. Bu durum cinsiyete göre farklılaşmakta, kadınlarda ailenin tavsiyesi ile kayıt olma oranı (% 13) erkeklere göre ($ 4) daha yüksek olmaktadır. Ayrıca kadınlarda arkadaşların tavsiyesi ile kayıt olan yokken, bu erkekler için söz konusu olabilmektedir ( İ» 6). Evli erkeklere oranla, evli kadınların daha çoğu, okula devam etmesi konusunda eşlerinden destek görmektedir. Bu eşle ri karşı çıkan kadınların zaten okula gelmemesinin bir sonucu olabilir. Evli olmayanlarda, öğrencinin okula gitmesine karşı babanın tutumu cinsiyete göre farklılık göstermezken, bu konu da annelerin tutumu ile öğrencinin cinsiyeti arasında bağımlı lık bulunmakta, kadın öğrencilerin annelerinin karşı çıkma o- ranı, erkek öğrencilerin annelerine göre daha yüksek olmakta dır. Öğrencilerin yarışından çoğu okulun merkezi bir yerde bulunmasını istemektedir. Ankara'da Ulus ve KızıHay merkezi yer olarak kabul edilirse, üç akşam okulunun da merkezi bir yerde olmaması öğrencilerin okula gelmek için bir ya da iki taşıt aracına binmesini gerektirmektedir. Grubun sadece fo 10* unun taşıt aracı kullanmadan okula gelebildiği görülmektedir, (yaklaşık fo 40). Bu durumun eğitime Satılanlar için caydırıcı bir etkisi olabileceği gibi, katılma potansiyeli olan yetiş--255- kinlerin de eğitime katılmasını olumsuz yönde etkileyebilece ğini söyleyebiliriz. Akşam okulları programları gündüz okulları ile aynı programları uyguladıkları için, gündüz okullarının üç yıllık programı, akşam okulları için dört yıla yayılmaktadır. Ancak öğrencilerin İ« 90'mdan fazlası dört yıllık okul süresini uzun `bulmaktadırlar. Bu Ortaokul Grubu' nda °/> 99' a çıkmaktadır. Bu da katılmada önemli bir caydırıcı olabilir. Öğrencilerin büyük çoğunluğu (<fo 80) yetişkine gereksiz olan derslerin okul süresini uzattığı konusunda birleşirken, bir grubu da (ft> 19) eğitimin sonucunu kısa zamanda görmek is tediği için okul süresinin üç yıla indirilmesini istediğini be lirtmektedir. Yetişkinlerin her iki tepkisi de beklentiye uy gundur. Bir yandan yetişkinlerin bilgi ve yaşantı birikimleri ilgi ve ihtiyaçlarının farklı olması bazı dersleri onlar için gereksiz hale getirmektedir. Öte yandan yetişkinlerin katıldı ğı eğitim etkinliğinden kısa vadede yarar sağlamayı beklemele ri1 de doğaldır. Yetişkinlerin akşam okullarına birden fazla nedenle ka yıt oldukları görülmektedir. Sırası ile genel kültürü artırmak, daha üst düzeyde eğitime devam etmek, çalıştıkları işlerde da ha iyi görev elde etmek, çalıştıkları işlerde derece kademe ilerlemesi sağlamak, tüm grup içinde en büyük oranları oluştu rurken; ev ya da iş yaşamının sıkıcılığmdan uzaklaşmak, okul dan mezun olarak iş bulmak en küçük oranları oluşturmaktadır.-256- Katılma amaçlara mesleki, sosyal ve eğitsel olarak grup- landığı zaman, mesleki ve eğitsel amaçların yetişkinleri sos yal amaçlardan daha çek eğitime katılmaya güdülediği görülmek tedir. Amaçlar ile cinsiyet arasında anlamlı düzeyde bağımlı lık görülmemekte, ancak erkeklerde mesleki ve sosyal amaçların oranında kadınlara göre yükselme ; kadınlarda ise eğitsel amaç ların oranında erkeklere göre yükselme göze çarpmaktadır. Ka yıt olma amacı ile yaş arasında anlamlı düzeyde bağımlılık gö rülmektedir. Mesleki ve sosyal amaçların oranı yaşın artışına bağlı olarak artarken, eğitsel amaçların oranında yaşın artı şına bağlı bir azalma söz konusu olmaktadır. Amaçlar gruplan- madan tek başına ele alındığında bu genel görünüm değişmekte; mesleki amaçlar içinde iş bulma amacı gereçleri dana çok etki lerken, eğitsel amaçlar içinde genel kültürü artırma amacının oranında yaşın artışına bağıl bir artış gözlenmektedir. Kayıt olma amacı ile medeni durum arasında anlamlı dü zeyde bir bağımlılık bulunmakta ; eğitsel amaçlar evli olmayan ları, sosyal ve mesleki amaçlar da evli olanları daha çek etki lemektedir. Kayıt olma amacı ile okul türü arasında anlamlı dü zeyde bağımlılık bulunmakta, ancak maddeler tek tek ele alın dığında yüzde oranlarına göre farklılıklar görülmektedir. Ge nel kültürümü artırmak ve toplumda saygınlık kazanmak amaçları oran olarak ortaokul grubunda lise grubuna göre yükselmektedir. Yetişkinlerin yarısından fazlası kayıt olma amacının gerçekleşebileceğini, üçte birine yakını da amacının gerçekle şip gerçekleşemeyeceğini bilmediğini belirtmekte, amacının ger çekleşmeyeceği kanısında olanlar daha küçük bir grup oluştur--257- maktadır. Hangi amaçların gerçekleşebileceği konusundaki en yüksek oranlarx, daha önce yarım kalan eğitimini tamamlamak (fo 86), okumak öğrenmek zevkimi tatmin etmek (# 84), yakınla rımın eğitimine yardımcı olmak (# 75), genel kültürümü artır mak (# 72) amaçlarında gözlenirken; gerçekleşmeyeceği konusun da en yüksek oranı, etrafımda okumaya devam eden kişilere uyum sağlamak (#11) amacında; gerçekleşip gerçekleşmeyeceği konu sunda en yüksek oranları ise toplumda saygınlık kazanmak (#43) çalıştığı işte derece kademe ilerlemesi sağlamak (# 42), bu okuldan mezun olarak iş bulmak (# 41) amaçlarında gözlenmekte dir. Genelde öğretmenlerin kendilerine yönelik tutum ve dav ranışları ile ilgili olarak öğrencilerin olumsuz algıları de ğişik durumlarda # 13 ile # 35 arasında değişmekte ve öğrenci ler çoğunlukla öğretmenlerin davranışlarından memnun görünmek tedirler. Yüksek olmasa da bu oranlar ve öğrencilerin bilgi toplama aracının sonunda yer alan açık uçlu soruya verdikleri cevaplar akşam okullarında görevli öğretmenlerin yetişkin öğ renciye davranışlarında bazı sorunların olduğunu da göstermek tedir. Yetişkin eğitiminde görevli olan öğretmenlerin, çocuk ve gençlerin eğitiminde görevli olanlardan farklı tutum ve dav ranışlara sahip olması beklenir. Yetişkinin kişiliğinin geliş miş olması, toplundaki öğrencilik rolünün ikinci planda olması gibi nedenler eğitimde ısrarlı olmaması sonucunu doğurmakta dır. Bundan dolayı yetişkin öğrencilerin öğretmenlerin tutum ve davranışlarından hoşnut olmaması, onların eğitime devam et-.258- memesi sonucunu doğurabilmektedir. Öğrencilerin yarısından çoğu yaşlarının normal okul çağı öğrencilerine göre büyük olmasının öğrenmelerini güçleş t irmedi ğini belirtmektedirler. Bu sonuç bu konuda yapılmış araştırma bulguları ile de tutarlıdır. Tüm grubun yarısından çoğu, okula ara vermiş olmalarının ve günlük yaşamda yüklenmiş oldukları sorumlulukların zihni meşgul etmesinin öğrenmeyi güçleştirdiği görüşündedir. Ders kitaplarını anlamada güçlük çektiklerini belirten ler tüm öğrencilerin yarısından çoğunu oluşturmaktadır.. Öğrencilerin yarısından çoğu evde ders çalışmaya çok za man ayırmaları gerektiğini belirtmektedirler. Bu yetişkin eği timi açısından olumsuz bir durumdur. BtI programların asıl işi okula gitmek olmayan yetişkinlere okulda geçirdiği saatler dı şında da görev yüklendiğini göstermektedir. Tüm grubun yarısından çoğu okul giderlerini karşılamada güçlük çektiklerini belirtmişlerdir. Bu durum yaşça daha büyük olanlarda ve evli olanlarda daha da artmaktadır. Öğrencilerin yarısından çoğu okulun araç ve gereçlerinden büyük çoğunluğu da (# 81) labaratuvar, kütüphane, işlik vb. yer lerden akşam okulu öğrencilerinin yararlandırılmadığını belirt mektedir. Bu durum Ticaret Lisesiinde farklılaşmakta, yararla nıldığını belirtenlerin oranı daha yüksek olmaktadır. Bu bulgu lar, yetişkin eğitimi kurumları çocuk ve gençlerle aynı kurumla--259- n paylaştıkları zaman, yetişkinlerin ihmale uğradığı yönünde literatürde yer alan görüşlerle tutarlı görünmektedir. Öğrenciler arasında akşam okuluna devam etmekten dolayı yaşamlarında meydana gelen `bazı aksaklıkların okuldan ayrılmaya neden olabileceğini belirten bir grup bulunmaktadır. Bunların oranı değişik durumlarda # 7 ile % 21 arasında değişmektedir. Bu grubu ayırma patansiyeli taşıyan grup olarak niteleyebiliriz. Akşam okuluna devam etmenin bireyin yaşamında kimi aksaklıklara neden olmasının, katılanların okuldan ayrılmasına neden olabile ceği gibi eğitime katılma potansiyeli olanlar için de katılmayı caydırıcı bir etkiye sahip olabileceğini söyleyebiliriz. Devam eden öğrencilere göre bireysel ve ailevi nedenler, ayrılma nedenleri arasında en yüksek orana sahiptir ($ 59). Bu nu sırası ile dört yıllık okul süresinin uzunluğu ($ 52) ve çalı şılan işyerinden kaynaklanan sorunlar ($ 45) izlemektedir. Öğ retmenlerin olumsuz tutum ve davranışları ve okul disiplininden ve kurallarından hoşlanmama, oranları düşük olsa da (sırası ile İo 14 ve İo 12) ayrılma nedeni olabilmektedir. Kadınlar çoğunlukla zihnen, erkekler ise bedenen yorucu işlerde çalıştıklarını belirtmektedirler. Öğrencilerin büyük ço ğunluğu ($ 60) işyerlerinde ders çalışmaya olanak bulamadıkları nı belirtmektedirler. Akşam okullarında edindikleri bilgilerin işlerini daha iyi yapmalarına yardımcı olmadığını söyleyenler grubun yarısına yaklaşmaktadır. Bu durum okullara göre farklılık göstermekte, Ortaokul* da okulda edindiği bilgilerin işlerini-260- daha iyi yapmalarına yardımcı olduğunu söyleyenlerin oranı artarken, Akşam Lisesi' inde bu oran düşmekte; mesleki `bir nitelik taşımasına rağmen Ticaret lisesi' nde en düşük olmaktadır, grubun üçte birine yaklaşmaktadır. Öğrencilerin büyük çoğunluğu bir işte calışmaktan dolayı yorgun olmalarının derse dikkatlerini azalttığını belirtmektedirler. Akşam ortaokulu' na devam eden öğrencilerin büyük çoğunluğu, ihtiyaclarını ve beklentilerini göz önünde tutuklarında, müzik ve resim derslerini gereksiz görmektedir. Daha küçük bir grup ise Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersini gereksiz görmektedir. Akşam Ticaret lisesi'nde yüzde oranına göre gereksiz görülen dersler listesinin basında Saglık Bilgisi dersi bulunmak ta, bunlarx sxrasx ile Milli Güvenlik, Pizik, Kimya, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Tarih, Coğrafya, Turizm, Pazarlama ve İstatistik dersleri izlemektedir. Akşam lisesi'nde Sağlık Bilgi si dersi listenin basında bulunmakta, bunu sırası ile Turizm, Milli Güvenlik, Biyoloji, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Psikoloji, Sanat Tarihi, Kimya, Yabancı Dil ve Fizik dersleri izle mektedir. Akşam ortaokulu'na devam eden öğrencilerin yaklaşık yarısı Yabancı Dil dersini Öğrenmede güçlük çekmekte; bunu sırası ile daha küçük oranlarda Matematik, Milli Tarih ve Türkçe dersleri izlemektedir. Akşam Ticaret lisesi' nde grubun yarısına yakxnx Matematik derslerini öğrenmede güçlük çektiğini be lirtmekte, bunu sırası ile az olan oranlarda Fizik, Yabancı Dil, Kimya, Muhasebe, Tarih ve İstatistik dersleri izlemektedir.?261- Akşam lisesi1 nde yine öğrenmede güçlük çekilen dersler liste sinin başında Matematik `bulunmakta, bunu daha az oranlarda sı rası ile Kimya, Fizik, Yabancı Dil, Biyoloji ve Türk Dili ve Edebiyatı dersi izlemektedir. Akşam Ortaokulu* na devam eden öğrencilerin daha önce edindikleri bilgi ve tecrübelerini kullanabildikleri dersler listesinin başında sırası ile Türkçe, Fen Bilgisi, Matematik dersleri yer almakta, bunu sırası ile daha az oranlarda Vatan daşlık Bilgisi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Coğrafya ve Ta rih dersleri izlemektedir. Akşam Ticaret Lisesi* nde Muhasebe dersi en çok kişinin bilgi ve tecrübelerini kullandıkları ders olmakta, bunu daha az oranlarda sırası ile Pazarlama, Edebiyat, Coğrafya, Tarih, Daktilo, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Matema tik, Sağlık Bilgisi, Ekonomi ve Hukuk dersleri izlemektedir. Akşam Lisesi *nde ise Türk Dili ve Edebiyatı dersi grubun yarı sından fazlasının bilgi ve tecrübelerini kullandıkları ders ol makta bunu sırası ile daha az oranlarda Coğrafya, Tarih, Sağlık Bilgisi, İnkılap Tarihi, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi, Matema tik, Biyoloji, Psikoloji, Yabancı Dil, Fizik ve Kimya dersleri izlemektedir. ı Akşam okullarına devam.eden öğrencilerin çok değişik il gi alanları bulunmaktadır. Her üç okulda da öğrancilerin prog ramda bulunmayan fakat konulmasını istedikleri derslerin başın da bilgisayar programcılığı bulunmaktadır. Akşam Ortaokulu ve Akşam Lisesi' nde (genel) mesleki derslere yönelik bir istek eği limi söz konusu olmaktadır. Güncel sorunlar, genel kültür konu--262- ları, aile planlaması, çeşitli sanat dalları ve sporla ilgili konular her üç okulda da öğrencilerin ilgi duyduğu diğer konulardır. Tüm grup içinde en çok paylaşılan öneri akşam okullarının üç yıla indirilmesidir {% 80). Bunu sırası ile daha az oranlarda devamsızlık süresinin uzatılması, akşam meslek okullarının açılması, akşam okulu öğrencilerinin `belirli dönemler de işyerinden izinli sayılmalarının sağlanması, `bazı dersler den muaf tutulmaları, kılık-kıyafet konusunda daha serbest davranılması, öğretmenlerin yetişkin öğrencilerin eğitimi ko nusunda `bilgilendirilmesi, programa seçmeli dersler konulması izlemektedir. Öneriler okul türüne göre bir miktar farklılaş makta, akşam okullarının üç yıla indirilmesi önerisini benim seyenlerin Ortaokul' da yüzde oranı {% 95) yükselirken, devamsızlık süresinin uzatılması önerisini benimseyenlerin oranı özellikle Genel Lise' de ($ 67) yüksek olmaktadır. YAEGI Bu araştırmanın bulguları akşam ortaokul ve liselerine devam eden öğrencilerin farklı amaçlara sahip olduğunu; programa katılmada, öğrenmede, öğretmenlerle ilişkilerinde ve ders programları ile ilgili olarak bazı sorunlarla karşılaştıklarını ortaya koymaktadır. Bu durum akşam ortaokul ve liselerinin yeniden düzenlenmesine ihtiyaç olduğunu göstermektedir.