İktisadi büyüme ve yapısal değişme paternleri ve Türkiye örneği

Abstract

89 IV. ÖZET VE SONUÇLAR Bu çalışmada, birinci bölümde temel kavramlar ve izlenecek çerçeve ile ilişkili açıklamalardan sonra, ikinci bölümde literatürde iktisadî büyüme sürecinde meydana gelen yapısal değişmeleri saptama ve çoğu kez dönüşüm' de denilen bu süreci niceliksel yöntemlerle analiz etme çabalarından söz edilmektedir. Burada temel argüman, gelir düzeyi yükselirken iktisadi yapıda birikim, kaynak tahsisi, kaynak kullanımı ve ilişkili sosyo-ekonomik süreçlerin tutarlı bir değişme paterni sergileyeceğidir. Üçüncü bölümde Türkiye'de Cumhuriyet döneminden günümüze kadar yaşanan temel gelişmeler, uygulanan politikalar bağlamında kısaca özetlendikten sonra iktisadi büyüme süreci, i) büyüme oranları ii) toplam hasılanın kompozisyonundaki değişme iii) sektörle rarası fiyat ilişkileri iv) kaynak kullanımındaki değişme açısından irdelenmektedir. Üçüncü bölümdeki analizin ortaya koyduğu sonuç kısaca şudur: Türkiye'de incelenen dönem boyunca hasılada önemli artışlar olmuş ve bu, konu ile ilgili literatürün de öngördüğü gibi toplam hasıla ve istihdamı tarım sektörü aleyhine tarım- dışı sektörlerin lehine dönüştürmüştür. Ayrıca, diğer ülkelerin tecrübelerinde de olduğu gibi, Türkiye'de istihdamdaki dönüşüm toplam hasıladaki dönüşümü belli bir zamansal gecikme ile izlemektedir. Üçüncü bölümde daha sonra Türkiye'nin 1950den sonraki iktisadi gelişme tecrübesi, tarım-temelli bir iktisadi yapıdan, sanayi-temelli bir topluma geçiş surecinde tüm ekonomik fonksiyonların değişmesini kapsayanve yüzden fazla ülkenin verilerinden tahmin edilen Chenery ve Syrquin(1975)'e dayanılarak incelenmektedir. Bu çalışmadaki katsayılardan hareket edilerek, seçilmiş bazı yıllar için nüfusu ve gelir düzeyi Türkiye'ye eşit bir ülkede iktisadi yapının değişik yönlerini temsil eden değişkenlerin tahmin (model) değerleri elde edilmekte, daha sonra bu değerler Türkiye'de ilgili yıllardaki gerçek (actual) değerlerle karşılaştırılmakta ve aradaki farkların neden ve sonuçları üzerinde durulmaktadır. Bu analizin kimi önemli sonuçlarına değinmek istiyorum:90 i) Dönüşümün tamamı açısından; birincisi, genel eğilimler olarak Türkiye ekonomisinin gösterdiği yapısal değişme paternleri, ülkeler arası verilerden türetilen 'ortalama' paternlere uygun bir değişme trendi ortaya koymaktadır, ikincisi Türkiye'de aşağı yukarı tüm süreçlerde 1%0'lardan sonra önemli ölçüde yapısal değişme meydana gelmiş ve yapısal dönüşümle ilişkili olarak uluslararası ortalamalara yaklaşma hız kazanmıştır. Üçüncüsü, Türkiye'nin 1970 ve 1980'lerde sahip olduğu gelir düzeyleri, dönüşümün ilk yarısını tamamladığı ve ikinci yarısında da önemli mesafeler kat ettiğini göstermektedir. ii) Çeşitli süreçler açısından; birikim süreçlerinde hem uluslararası ortalamalara yaklaşma hem de dönüşümün tamamlanması açısından önemli mesafeler kat' edilmiştir. Bu, özellikle fiziksel sermaye birikimi için geçerlidir. Türkiye'de son yıllarda kaynak tahsisi süreçlerindeki dönüşüm, uluslararası ortalamalara oldukça yaklaşmıştır. Özellikle 1980den sonra dış ticaretin dönüşümündeki hızlanma, kaynak tahsisi süreçlerinin en belirgin özelliğidir. Türkiye, demografik ve bölüşümsel süreçlerdeki dönüşümde, kentleşme dışında, uluslararası ortalamanın gerisinde kalmıştır. Özetlemek gerekirse, incelenen dönem boyunca iktisadi yapı önemli ölçüde değişmiş iken sosyal yapı daha az değişmiş ve uluslararası ortalamalardan daha çok sapma göstermiştir. Bununla ilişkili olarak gelecekte Türkiye'de modernleşme doğrultusunda sosyal yapının dönüşümü ile ilgili politikaların, -örneğin, sanayinin işgücü massetme kapasitesini artıran, nüfus planlamasına eğilen, daha eşit bir gelir dağılımına yönelik politikalar- daha ağırlıklı olmasını beklemek mümkündür. Üçüncü Bölümde son olarak Türkiye'de sınaî yapının dönüşümü bir önceki alt bölümdeki yöntem izlenerek ve benzer bir çalışma -Chenery ve Taylor(1968)- kullanılarak analiz edilmektedir. Burada da şu vurgulama yapılabilir: Türkiye'de imalat sanayiindeki yapısal değişme paterni literatürde öngörülmüş bulunan (predicted) değişme trendlerine benzer değişme trendleri sergilemektedir. Yani gelir esnekliği düşük tüketim ve ara malları daha önce gelişmekte, bunları gelir esnekliği yüksek dayanıklı tüketim malları, ara ve yatırım malları izlemektedir. Uluslararası ortalamalardan sapmalar hakkında da şu söylenebilir: Türkiye'de imalat sanayi payları gıda, temel ara malları ve yatırım malları alt kesimlerinde uluslararası ortalamaların üstündeyken91 dokuma, giyim eşyası, deri ve hafif ara malları alt kesimlerinde uluslararası ortalamaların altındadır. Bu, Türkiye'nin nüfusu, faktör donanımı, iklimi vs. nedenlerle söz konusu kesimlerde sahip olduğu mukayeseli üstünlük ve uygulanan politikalarla ilişkilidir. Ayrıca payların cari faktör fiyatlarlarıyla ifade edilmesi, koruma oranları ve fiyat artış oranlarındaki farklılıklar nedeniyle bazı kesimlerin payında bir yükseltmeye (overstatement) bazılarında ise düşmeye (understatement) yol açmış olabilir.

92 V. SUMMARY and CONCLUSIONS Several attempts have been made to identify the structural changes that occur during the transition from an agrarian-traditional to an industrial- developed economy. The main argument is that, owing to some similar factors operating across countries, as per capita income rises, uniform and consistent patterns of change in capital accumulation, resource allocation, factor use and related phenomena occur during the process of industrialization. There is also a number of factors that produce different patterns of structural change by which the sample can be subdivided into more homogenous groups of countries which are expected to show that they had followed different growth patterns. Most of these studies use quantitative methods and depend on the idea that `each development process can be described econometrically by a set of one or more equations in which the dependent variable is a dimension of the economic structure and the independent variables include the level of per capita income and indexes of some of the screes of diversity` such as contry size and capital inflow. [Chenery(1979), p.8] Since the main aim of this study is to try to assess the dimensions and the level of transformation of Turkish economic structure in quantitative terms, it is necessary to begin with the various attempts that have been made to identify the systematic relationship between the level of per capita income and the changes in economic structure. After a brief exposition of some basic concepts, relations and the focus of the present analysis in section I, the above- mentioned attempts and their analytical status are reviewed in some detail in section II. Section III begins with the main developments taking place in Republican era in Turkey and continues with the analysis of long term trends in growth rates, sectoral shares in GDP in both current and constant prices. Since the differences observed over time between sectoral shares measured by constant and current prices reflect the changes in relative prices, a brief93 discussion of the the long term trends in relative prices was presented. Then, structural changes in employment and total output were examined and compared. The second half of Section III was based on a systematic analytical framework developed by Chenery and his associates. In the analytical framework developed by Chenery and Syrquin(1975), there are ten development process in a structural transformation of which six are related to resource accumulation and allocation, and four to demographic issues and income distribution. In Section III.3., problems arising from the data handled in this work were resolved and then, the predicted values of twenty- seven variables of ten development process indicated above were obtained for the benchmark years 1953. 1963, 1973, 1978, 1982, 1985 using the Chenery & Syrquin study. Then the actual and predicted values were compared, and the divergences between them were commented upon. The main conclusion is that although the indicators of Turkish economic structure was significantly different from cross-country averages until 1960s, there was a subsequent approach to the international averages in the increase in productive capacity and in the transformation of allocational process (especially in foreign trade after 1980) rather than in demographic and distributional process. Section III.4. provides an examination of the transformation of Turkish industrial structure compared with the cross-country average patterns for the years 1963, 1968, 1973, 1978, 1982, and 1985. A comparison of the actual and predicted shares shows that the actual shares of manufacturing are below the cross-country averages in textiles, leather, footwear, wearing apparel and light intermediate goods industries, while exceeding the averages in basic intermediates, food processing and capital goods industries. If the changes in shares of manufacturing industry are interpreted in qualitative terms, it can be said that the transition within Turkish manufacturing resembles the average cross-country pattern. Section IV. includes a brief summary of the study and the main conclusions.