Yurtdışına işçi göçü ve bu olgunun dönen işçilerin siyasal tutum ve davranışları üzerindeki etkisi

Abstract

lemsiz geçebilecektir. İkinci kuşak kadınlar ise bu konuda daha şanssız görünmektedirler. Anlaşıldığı kadarıyla, yeni den uyum sürecinde başarı sağlayabilmeleri için, bu kadın ların yurtdışında öğrendikleri pek çok şeyi unutmaları ge rekmektedir. 5.8. ÖZET İşçi göçünün başlangıç yıllarında yaygın bir şekilde savunulan, sanayileşmiş ülkelere giderek, nitelik ve deneyim kazanacak olan işçilerin yurda dönüşlerinde Türk sanayiinin ilerlemesine katkıda bulunacakları görüşünün geçersizliği bu konuda yapılan çok sayıda araştırma tarafından kanıtlanmış tır. Gerçekten de, yurtdışına gidişte başlıca amaçları, ekonomik bir sıçrama yapmak ve toplumsal hiyerarşideki yerlerini yükseltmek olan işçiler, dönüşlerinde ücretli işçi olarak çalışmak istememekte ve bağımsız işyeri sahipliğini tercih etmektedirler. Esasen, yurtdışında düşük statülü ve nitelik siz işlerde çalışan bu işçilerin, bir beceri ya da nitelik kazanma olasılıkları da çok azdır. Ayrıca, nitelik kazanmış olsalar ve bu niteliklerini yurda dönüşte kullanmak isteseler bile, çalıştıkları ülke ile kendi ülkelerinin teknolojik gelişmişlik düzeylerindeki farklılıklar buna imkân vermemektedir. Araştırma örneklemine giren işçilerin dönüş sonrası çalışma yaşamlarına ilişkin bulgular, yukarıdaki gözlemlere uygun olarak, işçilerin büyük bir bölümünün, dönüş sonrası, bağımsız iş kurmayı tercih ettiklerini ve ticarete yöneldik- -213-lerini göstermektedir. işçilerin yatırım yaptıkları başlıca alanlar konut, işyeri ve arazidir. Gelir düzeyleri ortalamanın üstünde olan işçilerin çoğu için, yurtdışına gitmekle amaçlananlar gerçekleşmiştir. Yurtdışına gidiş öncesi işçilerin %56'sı Ankara'da oturmakta iken, %44 oranında işçi, dönüş sonrası Ankara'ya yerleşmiştir. Bir kısım kırsal kökenli işçi için, başarısız yurtdışı deneyimlerinin çevrelerince anlaşılmaması isteğinden kaynaklanan büyük kente yerleşme eğilimi, bir kısım kırsal kökenli işçi için ise başarılı dönüşü simgelemektedir. Büyük kentin sunduğu iş olanaklarının yanısıra, eğitim imkânlarının zenginliği ve genişliği, çoğu işçi için başlıca dönüş nedenini oluşturan, çocukların. eğitimi amacıyla uygunluk göstermektedir. Ailevi nedenlerle dönüş, genellikle yurtdışına giderken ev düzenini bozmayan ve yurtdışında ki statüsü, ailesini yanına getirtmesine izin vermeyen kır sal kökenli işçiler arasında daha yüksek oranda görülmekte, ayrıca, ikinci kuşak işçiler de çoğunlukla ailelerinin kararına uyarak yurda dönmektedirler. Yurda dönüşlerin 1983-84 yıllarında, yani F. Almanya tarafından, yabancı işçilerin yurda dönüşlerini özendirmek amacıyla alınan önlemlerin yürürlüğe girdiği dönemde yoğunlaşması, bu önlemlerin, esasen yurda dönmeyi düşünen işçiler üzerinde etkili olduğunu orta ya koymaktadır. Yurda dönüşle birlikte, yurtdışında iken tamamen ortadan kaybolan geniş aile biçimi yeniden hayatiyet kazanmak ta, ancak, bu kez yurtdışından dönen oğulun aile başkanlığın- -214-da ve kentsel kesimde yer almaktadır. Göçün ailedeki otorite dağılımı üzerinde sınırlı etki yarattığı, kadınların, yurtdışındaki çalışma deneyimlerinin etkisiyle aile bütçe sinin denetiminde daha fazla söz sahibi oldukları, ancak, aile içi görev dağılımı, otorite ve karar verme sürecinde geleneksel tutumların sürdüğü gözlenmektedir. Yurtdışında iken Türkiye ile ilgili haberleri daha fazla izleyen işçilerin, dönüş sonrasında yurt haberlerine ilgilerinin azaldığı, buna karşılık dünya haberlerine daha çok ilgi gösterdikleri anlaşılmaktadır, özellikle, erkeklerin, eğitim düzeyi yüksek olanların ve birinci kuşak işçilerin -izledikleri haberlerin içeriğine bağlı olarak- siyasal ilgi düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Dönüş sonrası toplumsal yeniden uyum koşullarının incelenmesi, farklı uyum süreçleri ve tiplerinin varolduğunu ortaya koymaktadır: Manevi değerlere saygıyı temel toplum sal uyum koşulu olarak gören birinci kuşak kadın-erkekler. Sosyal güvenlik hakları ve yeterli ücret sağlanmasını en önemli uyum koşulu olarak gören ikinci kuşak erkekler ve düşünce özgürlüğünü temel uyum koşulu kabul eden ikinci kuşak kadınlar. Birinci kuşak kadın-erkekler ile ikinci kuşak erkekler yeniden uyum sürecinde daha şanslı görünürken, ikinci kuşak kadınlar için durumun oldukça güç olduğu anlaşılmaktadır. -215-