Türk bankacılık sisteminde orta kademe yöneticilerinin yeterlikleri ve hizmet içi eğitimlerinde uygulanabilecek bir model

Abstract

BÖLÜM VI ÖZET, SONUÇ VE ÖNERÎLER Özet Bankacılık alanındaki gelişmeler, ülkelerin ekonomik ve sosyal gelişmelerine paralel ilerleme göstermektedir. Bununla `beraber, bankaların yoğun bir rekabet ortamı içeri sinde çalıştıkları dikkate alındığında, amaçlarına ulaşmak ve sürekliliklerini koruyabilmek için etkin `bir yönetime ihtiyaç duydukları ortaya çıkar. Bankalar, tüm ülke düzeyinde faaliyet gösteren kuruluşlardır. Böylesine geniş `bir alanda faaliyet gösteren bankaların çok iyi bir örgüt yapısına sahip olmaları gerekir. Bankaların başarısı bir işletme olarak belirledikleri amaç ve hedeflere en kısa yoldan ulaşmalarıyla mümkündür. Bu başarıda en önemli rolü yöneticiler üstlenmektedir. Banka yöneticilerinin belirlenen amaç ve hedeflere ulaşabilmelerin de, yönetim işlevlerinde karşılaştıkları engelleri en aza indirebilmek için öncelikle bu alandaki yeterliklerin belirlenmesi gereklidir. Yeterlikleri istenilen düzeyde olmayan yöneticiler daha çok zaman, emek ve para kaybına neden olacak, hatta yeni sorunların doğmasına yol açacaktır. Bu nedenle, yöneticilerin yetersiz oldukları yeterliklerde ve yeterlik alanlarında eğitilmeleri bankacılık sistemi açısından önem taşımaktadır., Türkiye» de yöneticilik için en uygun kişilerin seçilme sini sağlayacak belirli ölçüler henüz konulamamıştır. Bu ne- 191192 denle hiyerarşide yükselme rastlantılar sonucu olmaktadır, yöneticilerin, çoğu kez kendi yeterlik düzeylerine göre zor pozisyonlara getirildikleri gözlenmektedir, Ancak, bir bire yi kendi yeterlik düzeyinden Öteye yükseltmek, hem `birey hem örgüt açısından kayıplara yol açar. Böylece, yöneticilerin hizmet öncesi ve hizmet içinde yetiştirilmesi çözüme kavuşturulması gereken sorunlardan biri olmaktadır. Bu araştırmanın amacı; banka orta kademe yöneticilerinin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine esas olmak üzere, göstermesi gereken ve göstermekte olduğu yeterlikler ile bu yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının; emisyon ban kası, kamu mevduat bankaları, özel mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankası yöneticileri tarafından değerlen dirilmesi ve önceliklerine göre sıralanmasıdır. Ayrıca, banka orta kademe yöneticilerinin eğitim, ihtiyaçlarının saptanması ve yetiştirme programlarının düzenlenmesine yarayacak bulgular doğrultusunda bir yönetici eğitim modeli hazırlanması amaçlanmıştır. Araştırma, banka orta kademe yöneticilerinin yönetim süreçlerine ilişkin yeterlikler konusu ile sınırlıdır. Araş tırmanın evrenini, bankaların genel müdürlüklerinde çalışan banka orta kademe yöneticileri oluşturmuştur. TC Merkez Bankası 'nın kabul ettiği ölçüt doğrultusunda gruplandırılan bankalar arasından örneklem seçilmiştir. Banka sayısının saptanmasında, her banka grubunda bulunan bankaların sayıları dikkate alınarak, beşte bir oranı benimsenmiştir. Buna göre, araştırmanın çalışma grubunu TC Merkez Bankası, TC Ziraat Bankası, Halkbank, T. İş Bankası, Akbank, Yapı ve Kredi Bankası ile TC Turizm Bankası oluşturmuştur.193 Araştırmada, `banka orta kademe yöneticilerinin göstermesi gereken, ve göstermekte olduğu yeterlikler ve `bunların oluşturduğu yeterlik alanlarına ilişkin veriler, anket ile toplanmıştır. Bu anket, uzmanların görüş ve önerileri alınarak araştırmacı tarafından geliştirilmiştir. Anketteki sorular iki `bölümde toplanmıştır. Birinci bölümdeki sorular sınıflama, ikinci `bölümdeki sorular eşit aralıklı ölç ekleme ; ilkelerine uygundur. Anketin `birinci `bölümü kişisel bilgileri kapsamaktadır. İkinci `bölümde üç kolon `bulunmaktadır. Birinci kolonda `bir `banka orta kademe yöneticisinin yönetim süreçlerine ilişkin yeterlikleri yer almaktadır. Bu bolümde, banka orta kademe yöneticilerinin yönetim süreçlerine iliş kin 7 yeterlik alanı ve bu alanlarda yer alan 72 yeterlik bulunmaktadır. Yeterlik alanları şunlardır: Karar verme, planlama, örgütleme, iletişim, etkileme, koordinasyon ve değerlendirme. Yöneticiler ikinci kolonda, bu yeterlikleri ne kadar göstermeleri gerektiğini, üçüncü kolonda ise, yeterlikleri ne kadar gösterdiklerini belirlemişlerdir. Yöneticilerden, her yeterliğin (yok), (az), (orta), (çok) ve (tam) olarak beş derece üzerinden ve verilen sıraya göre 0,1,2,3 ve 4 şeklinde sayısal değerlerle belirlemeleri istenmiştir. Anketler, TC Merkez Bankası Araştırma, Planlama ve Eğitim Genel Müdürlüğü Eğitim Müdürlüğü aracılığı ile gönderilmiştir. Geri dönen anketlerin oranları <f0 46.83 ile <fo 100 arasında olmuştur. Yöneticilerin, yönetim süreçleri açısından gereksin melerini saptamak, göstermeleri gereken ve göstermekte oldukları yeterlikler ile bunların oluşturduğu yeterlik alanlarını hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim bakımından önceliklerine göre sıralamak için `Dörtlü Değerlendirme Modeli'nden yarar-194 lanılmıştır. İki değişkenden oluşan modelin ilk değişkenini, yöneticilerin göstermesi gereken ve göstermekte olduğu iki tür yeterlik, diğer değişkenini de `bu yeterliklere verilen yüksek ve düşük önem dereceleri meydana getirmiştir. Denek grupları, yeterlik alanları ve yeterlikler ile ilgili durumların saptanması ve analizinde `betimsel ve var- damlı istatistik yöntem ve tekniklerinden yararlanılmıştır. Bunlar} frekans, yüzde, ortalama, standart sapma, T-puanı hesaplamaları ile varyans analizi ve t-testi teknikleridir. TC Merkez Bankası Araştırma, Planlama ve Eğitim Genel Müdürlüğü Bilgisayar biriminde `bilgi işlem yönergesi doğrultusunda gerekli işlemler yaptırılmıştır. Araştırmanın `bulguları, amaçlardaki sorulara uygun olarak gruplandırılmış ve açıklanmıştır. Beneklerin nitelikleri takımından, tüm grupta ekonomi öğrenimi veren `bir fakülte veya yüksek okuldan mezun olanların, 41-50 yaş kesitinde bulunanların, bankadaki kıdemi 11-15 yıl, yönetim kademesinde kıdemi 5 yıl ve dana az olanlar ile yönetim konusunda herhangi `bir seminer veya kursa katılma yanların hasta geldiği görülmüştür. Dört ana grup içinde, en yaşlı yöneticileri 41-50 yaş kesitinde bulunan emisyon `bankası ve kamu mevduat `bankaları yöneticilerinin oluşturduğu görülmüştür. Özel mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankası yöneticileri 31-40 yaş kesitinde yoğunlaşmışlardır. Dört` banka ana grubu, bankadaki kıdemleri açısından incelendiğinde, emisyon bankası ve kamu mevduat bankaları yöneticilerinin en çok 16-20 yıl arasında kıdeme sahip oldukları saptanmıştır. Özel mevduat bankaları ile kalkınma ve195 yatırım, bankası yöneticilerinin çoğunluğumla 11-15 yıl arasında kıdemi olduğu görülmüştür. Tüm `banka ana gruplarındaki yöneticilerin çoğunluğunun 5 yıl ve dana az yöneticilik deneyimine sahip olduğu saptanmıştır. Bunu, 6-10 yıl yöneticilik kıdemi `bulunan yöneticiler izlemektedir. Banka ana gruplarını oluşturan yöneticilerin `büyük `bir `bölümünün yönetim konusunda herhangi `bir seminer ya da kursa katılmadıkları anlaşılmıştır. Bunu, özel mevduat `bankalarında üç seminer ya da kursa katılan yöneticiler, diğer ana gruplarda iki seminer ya da kursa katılan yöneticiler izlemektedir. Tüm grup, emisyon `bankası, kamu mevduat `bankaları, özel mevduat `bankaları, kalkınma ve yatırım `bankası yöneticileri, `banka orta kademe yöneticilerinin göstermeleri gereken yeterlikleri `tam` seçeneğinde toplamışlardır. Bunu `çok` ve `orta` seçenekleri izlemiştir. Banka orta kademe yöneticilerinin göstermekte oldukları yeterlikleri, özel mevduat `bankaları yöneticileri dışındaki ana gruplar, ağırlığı `çok` seçeneğine vermişlerdir. Özel mevduat `bankaları yöneticileri ise, göstermekte oldukları yeterlikler açısından ağırlığı `tam` seçeneğinde toplamışlardır. yöneticilerin göstermeleri gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarında en yüksek önem derecesi emisyon `bankası ve Özel mevduat `bankaları yöneticilerinde karar verme, kalkınma ve yatırım `bankası yöneticilerinde değerlendirme, tüm grup ve kamu mevduat `bankaları yöneticilerinde ise, etkileme alanında toplanmıştır.196. Banka yöneticilerinin göstermeleri gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanı konusunda paralellik içinde `bulunan, tüm grup, emisyon `bankası, kamu mevduat `bankaları, özel mevduat `bankaları, kalkınma ve yatırım `bankası yöneticileri en düşük puanı örgütleme alanına vermişlerdir. Banka orta kademe yöneticilerinin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları `bakımından `benzer düşünceleri paylaşan tüm grup ve ana gruplar en yük sek önem derecesini karar yerme alanında yansıtmışlardır. yöneticilerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları `bakımından en düşük önem derecesini tüm grup, emisyon `bankası.-ve özel mevduat Bankaları yöneticileri örgütleme, kamu mevduat `bankaları, kalkınma ve yatırım `bankaları yöneticileri koordinasyon alanına vermişlerdir. Yöneticilerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları `bakımından, tüm grup, kamu mevduat `bankaları ile kalkınma ve yatırım `bankası yöneticileri koordinasyon, emisyon `bankası yöneticileri etkileme, özel mevduat `bankaları yöneticileri ise planlama alanlarında en yük sek fikir `birliğini göstermişlerdir. yöneticilerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları `bakımından, en düşük fikir `birliği özel mevduat `bankaları yöneticileri dışındaki ana gruplar ve tüm grupta iletişim alanında görülmüştür. Özel mevduat `bankaları yöneticileri ise, en düşük fikir `birliğini örgütleme alanında göstermişlerdir. yöneticilerin göstermekte olduğu yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları `bakımından kalkınma ve yatırım `ban kası yöneticileri dışındaki `banka ana gruplarının tümü koor-197 dinasyon, kalkınma ve yatırım `bankası yöneticileri de değerlendirme alanlarında en yüksek fikir `birliğini yansıtmışlar dır. Yöneticilerin göstermekte olduğu yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarına ilişkin olarak, en düşük fikir birliği bütün gruplarda iletişim alanında toplanmıştır. yöneticilerin göstermesi gereken yeterliklere ve `bu yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarına verilen önem derecesinden; yöneticilerin göstermesi gereken yeterlikler ve `bunların oluşturduğu yeterlik alanlarına ilişkin fikir `birliği, göstermekte oldukları yeterlikler ve alanlarına ilişkin fikir `birliğinden yüksek çıkmıştır. Yöneticilerin göstermesi gereken yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının değerlendirilmesinde, banka ana gruplarının farklı görüşlere sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Hangi grupların birbirinden farklı olduğu incelenmiş ve emisyon bankası ile kamu mevduat bankaları yöneticilerinin dışın da, diğer grupların birbirinden manidar derecede farklı olduğu anlaşılmıştır. Yöneticilerin göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanlarının değerlendirilmesinde de banka ana gruplarının farklı görüşleri olduğu anlaşılmıştır. Hangi grupların birbirinden farklı olduğu incelenmiş ve bütün grupların görüşlerinin birbirinden manidar derecede farklı olduğu saptanmıştır. Banka ana gruplarına göre, yöneticilerin göstermeleri gereken ve göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu yeterlik alanları arasında manidar bir fark bulunmamıştır.198 Banka orta kademe yöneticilerinin göstermeleri gereken ve göstermekte oldukları yeterliklerin oluşturduğu ye terlik alanlarının dörtlü değerlendirme modelindeki dağılımında, dana önceden tanımlanan kesin fikir `birliği ölçütüne göre, `banka ana gruplarının değerlendirmesince yöneticilerin yüksek derecede göstermeleri gereken, `böyle gösterdikleri ve `bu nedenle hizmet öncesi eğitim yoluyla kazanmaları zorunlu olan tek yeterlik alanının değerlendirme alanı olduğu saptanmıştır. Yine kesin fikir birliği ölçütüne göre, yöneticilerin düşük derecede göstermeleri gereken, `böyle gösterdikleri ve `bu nedenle hizmet öncesi veya hizmet içi eğitim programların da yer verilmesi tartışılabilir olan tek yeterlik alanı da örgütleme alanıdır. Yeterlik alanlarında olduğu gibi, yeterlikler de kesin fikir birliği açısından incelenmiş ve aşağıda özetlenen sonuçlar elde edilmiştir. Banka ana gruplarına göre, yöneticilerin yüksek derecede göstermesi gereken ve böyle gösterdikleri ye terliklerden kesin fikir birliği kazanan 21 yeterlikten beşi karar verme, beşi değerlendirme, dördü iletişim, dördü etkileme, ikisi planlama, biri koordinasyon alanına ilişkindir. Söz konusu yeterliklerin başında emir ve direktifleri astlara iletme, personel arasında güven duygusunu ve dayanışmayı artırma, personeli görevlerindeki başarıları ve kişilik durumlarına göre değerlendirme, uygulamayı değerlendirerek hükme varma, kararları uygulamaya koyarak izleme, karar verilecek sorunu tanımlama, takdir hakkını isabetli ve olumlu olarak kullanma yeterlikleri bulunmaktadır. Yöneticilerin düşük derecede göstermesi gereken ve böyle gösterdikleri yeterlikler konusunda, banka ana grupla-199 rının kesin fikir birliğine vardıkları 17 yeterlikten dördü planlama, dördü örgütleme, üçü iletişim, ikisi koordinasyon, ikisi değerlendirme, `birer tanesi de karar verme ve etkileme alanına ilişkindir. Bu yeterliklerin `başında, sistem kavramına 'uygun `bir koordinasyon düzenini kurma, hedefler ile uygulamayı karşılaştırma, iş için girdileri seçme, örgüt amaçları ve personel gereksinmeleri arasında denge kurma, değerlendirme için ölçüt geliştirme, planlama ilkelerini izleme, koordinasyon sürecini `belirli politikaya `bağlama, iletişim engelleri için tedbirler alma yeterlikleri gelmektedir. yeterlik alanları `bakımından olduğu gibi, yöneticilerin yüksek derecede göstermeleri gereğine karşın düşük derecede gösterdikleri, düşük derecede göstermeleri gerekirken yüksek derecede gösterdikleri yeterlikler üzerinde, `banka ana gruplarınca kesin fikir `birliğine varılamamıştır. Araştırmanın sonunda yer alan yönetici eğitimi modelinin oluşturulmasında, yöneticilerin `belirlemelerine göre dörtlü değerlendirme modeline yerleştirilen yeterlikler esas alınmıştır. Buna göre hazırlanan modelin boyutları amaçlar, kapsam, yöntem ve değerlendirme olarak belirlenmiştir. Modelin temel amacı, yöneticilerin yönetim etkinliklerinin artırılması için bu alandaki bilgi, beceri ve tutumlarını geliştirmek doğrultusunda gerekli görülen yeterlikleri kazandırmak konusunda genel çerçeveyi belirlemektir. Modelin kapsamını, yöneticilerin yüksek derecede göstermesi gereken ve yüksek derecede gösterdiği yeterlikler ile yöneticilerin göstermesi gereken yüksek, fakat düşük derecede gösterdiği yeterlikler oluşturmuştur. Modelin yöntemi, bu modelin eğitim programlarına dönüştürülmesinde izlenecek ilkeleri vermekledir. Modelin değerlendirme boyutu ise, başarının ve200 programın değerlendirilmesi olmak üzere iki yönden ele alınmıştır.