Elazığ/Avşan Kale yakınçağ iskeletlerinin paleodemografik açıdan incelenmesi

Abstract

Bu araştırmada incelediğimiz iskeletler, bugün Keban baraj gölü altında kalmış Fırat vadisinde yer alan yerleşim merkezlerinden biri olan Aşvan Köyü yakınlarındaki Aşvan Kale Höyük'ten bir kurtarma kazısı sonucu elde edilmiştir. Paleodemograf ik profili belirlemek için öncelikle yaş ve cinsiyeti belirlenmiş ve maretyalimizin önemli bir bölümünü çocukların oluşturduğu görülmüştür. Bu bulgu doğrultusunda çocuk ölüm oranının yaşlara göre dağılımını görmek için birerli yaş gruplarına ayırarak çocuklar üzerinde daha detaylı bir çalışmaya gidilmiş tir. Bunun yanı sıra hem Aşvan Kale halkının geneli, hem de kadın ve erkek bireyleri ayrı ayrı beşerli yaş gruplarında değerlendirilmiştir. Çalışmalar sonucu Aşvan Kale'nin genel yaşam tablosu ve ölüm eğrisiyle birlikte çocuk, kadın, erkek yaşam tabloları ve ölüm eğrileri belirlenebilmiştir. Yaşam tabloları ve ölüm eğrilerinden yola çıkılarak Aşvan Kale'de ortalama ömür uzunluğu 36.00, doğumda yaşam ^beklentisi 23.18 yıl olarak hesaplanmış tır. Populasyonu oluşturan bireylerin % 43. 2 'si çocuk, % 56.8' i erişkindir. Ölümlerin % 54 'ünün 20 yaşın altında, % 27. 3 'ünün de ilk beş yılda gerçekleştiği görülmüştür.Ayrıca bebek ölümlerinde % 37.50'lik bir değer ortaya çıkmıştır. Populasyon kadın-erkek ölümleri açısından ele alındığında, yetişkinlerin % 42.9'u kadın, % 57.1'i er kektir. Kadınların doğurganlık dönemine rastlayan yaş aralıklarında daha çok öldükleri, erkeklerin de erken yaşlarda daha ölüm hızı gösterdikleri belirlenmiştir. Orta yaş diliminde her iki cinsiyetin ölüm oranları birbirine yakın değerler verirken ilerleyen yaşlarla birlikte erkek bireylerin ölüm hızında kadınlara nazaran artış kaydedilmiştir. Aşvan Kale insanlarının paleodemograf ik verileri Anadolu'daki topluluklar ile karşılaştırıldığında eriş kin yaş altı ölümlerinde Çayönü (Neolitik) ve Topaklı (Erken Bizans) iskeletleriyle benzerlikler göstermiş tir. İlk 5 yaş çocuk ölümlerinde Boğazköy (Erken Bizans) ve Dilkaya (Ortaçağ) toplumlarıyla yakın sonuçlar verme sinin yanı sıra Anadolu halkları içerisinde en yüksek orana ulaşmıştır. Bebek ölümlerinde ise Türkiye Barok dönemi toplumları ile uyum içinde olduğu söylenebilir. Yüksek bebek, çocuk ve 20 yaşından küçük bireylerin ölümleri yalnız Aşvan Kale'de değil, Anadolu toplumla rının genel karakteristiği olarak karşımıza çıkmakta dır. Aşvan Kale, kadın ölümlerinin 35 yaşma kadar olan ölüm hızları Çayönü (Neolitik) ve Topaklı (Erken Bizans) kadınları ile yakın değerler vermiş, doğurganlıkdönemindeki yüksek ölüm oranı açısından benzerlik gös termiştir. Populasyonumuz erkşk ölümleri açısından ise İkiz- tepe (Erken Bronz) ve Topaklı (Erken Bizans) gruplarıyla benzer karakterdedir. 36 yıl olarak belirlenen ölüm yaşı ortalaması Panaztepe (İslam) toplumu ortalamasına yakın çıkmış, yaşam beklentisi yönünden Anadolu'da en düşük değeri vermiştir. Bu bulguların doğrultusunda Aşvan Kale'nin olduk ça kötü bir yaşam standardına sahip olduğu, ayrıca sağ lık koşulları ve beslenme yönünden de topluluğun yeter sizlikler gösterdiğini söylemek yanlış olmayacaktır. As lında bu durum Aşvan Kale'nin ait olduğu dönemin genel siyasi, ekonomik ve ekolojik ortamından ileri gelmek tedir. Daha önce de değinildiği gibi (3.2.1) savaşlar, elverişsiz iklim, kuraklık, salgın hastalıklar, deprem gibi olaylar ömür uzunluğunun, doğurganlığın ve nüfus azalmasında etkili olmuştur. Aşvan Kale, dönem koşullarını çok güzel yansıtmış ve beklenen sonuçları vermiştir.

The skeLetal material of this study was excavated from Aşvan Kale during the 1970-72 seasons; the excavation was directed by David French. Aşvan Kale is situated 45 km north-east of Elazığ and is dated to recent times. The main aims of the research are to evaluate 37 skeletal samples and to reconstruct the paleodeaographic structure of this archaelogical site. Adults have been sexed and aged with the use of anthropologi cal and paleodemographic methods. In this analysis adult ages were estimated in five-year-groups, while infants and children were sepa rated into one-year -groups. Finally, life tables and mortality curve have been reconstructed. Since the mean age at death has been found to be 36.0, life expectancy at birth was 23.18 years. The ratio of infants, children and adults has been determined to be 3-:5-:10. According to these figures, we may say that infant and chiidraortality was high at Aşvan Kale. This situation may be tatken as characteristic of ancient Anato lian populations. Our population shows a high subadult mortality rate, the hig hest of any ancient Anatolion populations available for comparison. With respect to the mortality curve the Çayönü (Neolithic) population is close to Aşvan Kale. The similarity between Aşvan Kale and Çayönü is quite interesting, because one of site is dated to Neolithic and the other to recent times. The similarity can be explained by the ecological and economic conditions of Aşvan Kale. In general we concluded that the Aşvan Kale population had a quite low living standard, poor nutrition and unhealthy conditions.