Farklı gelişme dönemlerinde değişik seviyelerde sulama ve su kesme zamanlarının patatesin verim ve verim unsurlarına etkileri üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Bu çalışma değişik gelişme dönemlerinde uygulanan farklı sulama seviyeleri ve su kesme zamanlarının patates bitkisinin verimine ve verim unsurları üzerine etkisini incelemek amacıyla 1988 ve 1989 yıllarında Erzurum ovasında yapılmıştır. Araştırma, bölünen-bölünen bölünmüş parseller deneme desenine göre üç tekerrürlü olarak kurulmuştur. Deneme faktörlerinden dikim-stolon oluşum başlangıcı sulamaları ana parsellere, stolon oluşum başlangıcı-yumru büyüme başlangıcı sulamaları alt parsellere, yumru büyüme başlangıcı- olgunlaşma dönemi sulamaları alt-alt parsellere dağıtıl mıştır. Her üç dönemde de topraktaki faydalı rutubet % 25,50 ve 75 oranlarına düştüğünde tarla kapasitesine gelinceye kadar sulama yapılmıştır. Su kesme zamanları (hasat olgunluğundan 0, 10 ve 20 gün önce su kesme) ise alt-alt-alt parsellere gelecek şekilde uygulanmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçları aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür; 1. Dikim-yumru büyüme başlangıcı arasında sulama sayısı arttıkça patatesin yetişme süresi kısalmıştır. Yumru büyüme ile olgunlaşma döneminde yapılan sulamaların yetişme süresi üzerine etkisi olmamıştır. Su kesme zamanlarının gecikmesi ile patates bitkisinin yetişme süresi uzamıştır. 2. Dikim-stolon oluşum başlangıcı (I. gelişme dönemi) sulamalarının nihai bitki boyuna etkisi olmamıştır. Stolon oluşum başlangıcı-yumru büyüme başlangıcı (II. gelişme), yumru büyüme başlangıcı-olgunlaşma arası (III. gelişme) dönemlerindeki sulamaların artışına bağlı olarakii bitki boyunda artış meydana gelmiştir. Bu artış topraktaki faydalı rutubet % 50 ve 75 oranına düştüğünde sulanan bitkiler arasında önemli çıkmamıştır. 3. Patatesin değişik gelişme dönemlerindeki sulama seviyelerinin ana sap sayısı üzerine herhangi bir etkisi olmamıştır. 4. Stolon oluşum başlangıcından itibaren sulama sıklığına bağlı olarak dal sayısında bir artış olduğu tespit edilmiştir. 5. Dikim-stolon oluşum başlangıcı sulamaları ocak başına yumru sayısını etkilememiştir. Stolon oluşum başlangıcı yumru büyüme başlangıcında (II. gelişme dönemi) topraktaki faydalı rutubet % 25, yumru büyüme (III. gelişme) döneminde % 75 oranına düştüğünde sulama yapılan bitkilerin ocak başına yumru sayısı daha fazla olmuştur. Su kesme zamanlarının ocak başına yumru sayısına etkisi yıllara göre değişmekle beraber iki yılın ortalamasında % önemsiz bulunmuştur. 6. Stolon oluşum başlangıcı-yumru büyüme başlangıcı (II. gelişme dönemi) ile yumru büyüme (III. gelişme) döneminde en sık sulama (% 75) yapılan bitkilerin ocak başına yumru verimleri (sırasıyle 1635.0 ve 1629.8 gr) diğer sulama seviyelerine göre daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Hasat olgunluğundan 20 gün önce sulamaya son verilen bitkilerin ocak başına yumru verimleri diğer su kesme işlemlerine göre önemli derecede düşük olmuştur. 7. Dikim-stolon oluşum başlangıcı (I. gelişme) dönemi sulamalarının dekara yumru verimi üzerine önemli bir etkisi olmamıştır. Stolon oluşum başlangıcı-yumru büyümeİÜ başlangıcı arasında (II. gelişme dönemi) topraktaki faydalı rutubet % 75 oranına düştüğünde sulanan bitkilerin dekara yumru verimleri {67 07.6 kg) diğer sulama seviyelerinden daha fazla olduğu belirlenmiştir. Yumru büyüme döneminde sulama sıklığı arttıkça dekara yumru verimi sırasıyle 5812.8, 6206.0, 6700.6 kg olmak üzere önemli derecede artmıştır. Su kesme zamanının giderek hasat olgunluğuna yaklaşan 20, 10 ve 0 günlük uygulamaya bağlı olarak dekara yumru verimi sırasıyle 5893.6, 6330.8, 6510.9 kg şeklinde bir sıralama göstermiştir. 8. Stolon oluşum başlangıcı-hasat olgunluğu arasında (II. ve III. gelişme dönemleri) sulama sıklığına bağlı olarak büyük yumru oranında artış meydana gelmiştir. Hasat olgunluğundan 20 gün önce sulamaya son verilen bitkilerin büyük yumru oranı diğer su kesme işlemleri uygulanan bitkilere göre önemli derecede düşük olmuştur. 9. Orta yumru oranı üzerine I. gelişme dönemi sulamalarının etkisi olmazken, ikinci gelişme döneminde (stolon oluşum başlangıcı-yumru büyüme başlangıcı) sulama miktarındaki artışa bağlı olarak orta yumru oranında düşme görülmüştür.Yumru büyüme döneminde de aynı etki görülmüştür. Fakat topraktaki faydalı rutubet % 50 ve 7 5' e düştüğünde sulanan parseller arasında önemli bir fark çıkmamıştır. Hasat olgunluğundan 20 gün önce sulamaya son verilen bitkilerin orta yumru oranları (% 27.7) diğer su kesme zamanlarına göre önemli derecede yüksek olmuştur. 10. Dikim-stolon oluşum başlangıcında sulama sıklaştıkça küçük yumru oranı artmıştır. Stolon oluşum başlangıcı- yumru büyüme başlangıcı (II. gelişme) ile yumru büyümeiv (III. gelişme) dönemlerinde ise sulama miktarının artışına bağlı olarak küçük yumru oranı düşmüştür. Yine su kesme zamanı geciktikçe küçük yumru oranında düşme meydana ge lmi şt i r. Bu araştırmanın sonuçlarına göre Erzurum ekolojik şartlarındaki tınlı topraklarda patates bitkisinden iyi bir yumru verimi alabilmek için stolon oluşum başlangıcına (tomurcuklanmaya) yakın dönemde sulamaya başlayarak, hasat olgunluğuna kadar topraktaki, faydalı rutubet % 75 oranına düştüğünde tarla kapasitesine gelinceye kadar sulama yapılması gerektiği tespit edilmiştir. İlk gelişme dönemlerinde yüksek sulama seviyesi uygulanan bitkilerde hasat olgunluğundan 10 gün önce sulamaya son verildiğinde yüksek verim alınmıştır. Tohumluk amacıye üretimde ise dikim-stolon oluşum başlangıcı arasında topraktaki faydalı rutubet % 50 ve tomurcuklanmadan (stolon oluşum başlangıcından) hasat olgunluğuna kadar % 25 oranına düştüğünde patates bitkisinin sulanması gerektiği anlaşılmıştır. Ayrıca I. gelişme döneminde topraktaki faydalı rutubet % 50, II. gelişme döneminde % 25 ve III. gelişme döneminde % 75 oranına düştüğünde sulanan bitkilerden hasat olgunluğundan 20 gün önce su kesme işlemi yapıldığında da tohumluk yumru miktarının daha fazla olabileceği ortaya çıkmıştır.

SUMMARY The study was carried out to investigate the effects of different irrigation levels, the time of terminating irrigation at different stages of growth on yield and yield components of the potatoes. The experimental desing was split-split-split plot with as 3 replications in randomized blocks. The study was designed as 3 irrigation levels from planting to the beginning of stolon formation (or during I. stage of growth) to main plots, 3 irrigation levels from stolon formation to the beginning of tuber bulking (or during II. stage of growth) to sub-plots, 3 irrigation levels from tuber bulking to harvest maturing (or during III. stoge of growth) to sub-sub plots and 3 times of terminating irrigation (0, 10, 20 days before harvest maturing) to sub-sub-sub plots. Irrigation was applied when the available soil moisture decreased to 25 %, 50 % and 75 % till bringing the soil to the field capacity. The results of the experiment can be summarized as followed; 1. The vegatation periods of potatoes was shortened by increase in irrigation number from planting to beginning of tuber bulking (I. and II. stages of growth). The irrigations during tuber bulking (III. stage of growth) had no effect the vegatation period of potatoes. When the time of irrigation was delayed the vegatation period of potatoes took a long time. 2. The irrigations from planting to beginning stolon formation (I. growth stage) had no effect on plant height. Plant height increased depending on the amount of irrigation increasing from the beginning of stolonvi formation to maturing. But this increase was not so important among the irrigations when the soil moisture was allowed to reduce to 50 % and 75 %. 3. Main stem number per hill of potatoes was not affected by irrigation. 4. Number of branch of potatoes was increased by the increase of irrigation amount from beginning of stolon formation to harvest maturing (II. and III. stages of growth). 5. The irrigation from planting to beginning of stolon formation (I. growth stage) did not affect the tuber number per hill. The tuber number per hil was higher when the irrigation was applied during available soil moisture was 25 % from stolon formation to tuber bulking beginning (II. growth stage) and available soil moisture was 75 % at tuber bulking (III. growth stage). The effect of the time of terminating irrigation on tuber numbers per hill changed over the years. According to averages of two years, the effect of the time of the terminating of irrigation on the tuber numbers per hill was insignificant 6. The tuber yields per hill was found higher when the frequent irrigation was applied (75 %) than the other irrigation levels from beginning of stolon formation to tuber bulking (II. growth stage) and tuber bulking (III. growth stage) periods (1635.0 and 1629.8 gr respectively).. The tuber yield per hill had been lower when irrigation was terminated before 20 days to harvest maturing than the other time of the terminating irrigationvii 7. The irrigation levels from planting to beginning of stolon formation did not effect on tuber yields per decare.. When frequent irrigation was applied (75 %) maximum amount of tuber yields (6707.6 kg/dec) was obtained at II. growth stage. When the irrigation were applied during the available soil moisture levels were 25 %, % 50 and 75 % at tuber bulking period, the tuber yields per decare was 5812.8, 6206.0 and 6700.6 kg respectively, In 20, 10 and 0 days before harvest maturing, if irrigation was ended, tuber yields per decare were 5893.6, 6330.8 and 6510.9 kg respectively. 8. Big tuber ratio in the total tuber increased by frequent irrigation at II. and III. stages of growth. Big tuber ratio had been lower when irrigation was ended 20 days before harvest maturing than the others. 9. The effects of the irrigations at the growth stage I. on the medium tuber ratio in the total tuber were insignificant. Medium tuber ratio decreased by increase irrigation amount at II. and III. stages of growth. But the medium tuber ratio was not different among the irrigations applied when available soil moisture were 50 % and 75 %). Medium tuber ratio was higher when the irrigation was terminated before 20 days to harvest maturing. 10. Small tuber ratio in the total tuber increased by frequent irrigation from planting to beginning of stolon formation period. Small tuber ratio decreased depending on the frequency of irrigation at II. and III. stages of growth. Small tuber ratio decreased by the delay in the time of ending of irrigation.viii According to this research, it is necessary to apply irrigation when available soil moisture is 75 % to in order to obtain the best tuber yield, from beginning of stolon formation to harvest maturing. If the frequent irrigation is applied at first growth stages of potato plants and the irrigation is terminated before 10 days to the harvest maturing, the tuber yields will be higher. In order to product the seed tuber, it was determined that it is necassary to apply the irrigation when the available * soil moisture was 50 % at the first growth stage and was 25 % from the first growth stage to harvest maturing. In addition, according to the results of this study, seed tuber production amount will be higher when the irrigation is applied during available soil moisture was 50 % at first growth stage and 25 % at the II. growth stage and 75 % at the III. growth stage and the irrigation is ended before 20 days to harvest maturing.