Fethullah Şirvani ve Mecelletun Fi`l-Musika adlı eserinin XV. yüzyıl Türk musikisi nazariyatındaki yeri

Abstract

Fethullah Şirvânî (891/1486) XV. yüzyılda yaşamış değerli bir ilim adamıdır. Aslen Azerbaycanlı olan Şirvânî, zamanındaki meşhur âlimlerden ders almış, dînî ve pozitif ilimlerde kendini çok iyi yetiştirmiştir. Özellikle Astronomi ve Matematikte tanınmış olan Şirvânî' nin, Kelâm, Tefsir ve Mûsikî alanında eserleri bulunmaktadır. Şirvânî' nin mûsikî alanındaki tek eseri Mecelletun fil-Mıısîka adlı risâlesidir. Müellif bu eserini kaleme alırken, İbn Sînâ (370-429/980-1037)'nın eş-Şiftf adlı eserinden ve `Risâletun fi'1-Mûsîka` (er-Risâletu 1-Mulhakatu bi-Kitâbf n-Necât) adlı makalesinden, Safiyyu'd-Dîn Abdu'l-Mu'min el-Urmevî (613-693/1216-1294)'nin eş-Şerefıyye ve el-Edvâr adlı eserlerinden ve el-Edvâr'm şerhlerinden, Nicomaque (I. yüzyıl)'ın kitabının Sayılar İlmi Konuşlundan, Nasîru'd-Dîn et-Tûsî (1201-1274)'nin Tahrîru OMîdes Jı Usûlf l-Hendese ve'l-Hisâb ve Ahlâkı' 'n-Nâsıriyye adlı eserlerinden, Sâhibu'l-Mefâtîh lakabıyla bilinen Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Yusuf el-Harizmî (IV.H. / X.M. yüzyılın ikinci yansında yaşamış)'nin MefâtihıCl- Ulûm adlı eserinden, ayrıca Eflâtun (Platon M.Ö. 428-348)'un ve Öklid (Euclide, yaklaşık olarak M.Ö. 300)'in kitaplarından yararlanmıştır. Eser, mükemmel olarak tek nüsha olup, XV. yüzyıl Türk Mûsikîsi nazariyatından bahsetmektedir. Aynı yüzyılda kaleme alınmış olan nazariyatla ilgili eserler arasında -Abdulkadir Merâğî (1360-1435)'nin çalışmaları hariç- gerek muhteva ve gerek şekil itibariyle önemli bir yer tutan Mecellenin ff 1-Mûsîka' r/m, Türk Mûsikîsi tarihi kaynaklan arasında üstün bir mevkii vardır. Şirvânî bu eserinde yeni bir nazariyat ortaya koymamış fakat, mevcut kaynaklardan topladığı bilgileri sistematik bir şekilde bir eserde toplamış ve kendine göre bir anlatım şekli ortaya koymuştur. Türk Mûsikîsi nazariyatı için tarihi b r belge niteliğine sahip olan bu eser ve müellifi üzerindeki çalışma da o derece önemli bir çalışma olmaktadır. Bu çalışmamızı kısaca şöyle özetleyebiliriz:Bu eserde önsöz ve girişten sonra müellifin hayatı, bu eseri kaleme almadaki amacı, mûsikî ile ilgisi ve diğer eserleri araştırılmış, XV. yüzyılda Türk Mûsikîsinin durumu ortaya konulmuş, Mecellctım ffl-Mûsîka' nın özellikleri ve ilmî değeri açıklanarak, XV. yüzyıl Türk Mûsikîsi nazariyatındaki yeri araştırılarak bir sonuca varılmıştır. Ayrıca tercüme ve açıklama tablolarıyla eserden daha fazla istifade edebilme imkânları sağlanmıştır. Eser Türk Mûsikîsi nazariyatı açısından çok önemli bilgileri ihtiva etmesine rağmen, günümüz Türk Mûsikîsi için yeterli ve mükemmel olduğunu söylememiz mümkün değildir. Ancak gerek nazariyat ve gerek ses sistemi açısından Türk Mûsikîsinin gelişme çağında kaleme alınmış tarihî bir vesîka olması ve tek nüsha olarak Türkiye sınırları içinde bulunması, mûsikîmiz açısından çok değer ifade etmektedir.

Fathullah Shirwani (d. 891/1486) is a prominent scholar who lived in the XVth century. He was originally form Azarbaycan and studied with the famous scholars of his time advancing himself in the religious and positive sciences. Shirwani who was well known in astronomy and mathematics also wrote on theology, Qur'anic commentary and music. Majalîafî al-mûsîqa is Shirwanfs only treatise devoted to music. In writing this treatise, the author used the following works: al-Shifâ and `Risâla fî al-mûsîqa` (al-Risâla al-mulhaqa bi kitâb al-najâf) of Ibn Sînâ (d. 370-429/980-1037); al- Sharafıyya and al-Adwâr of Safiyyu'd-Dîn Abd al-Mu'min al-Urmawî (d. 613- 693/1216-1294) and various commentaries of al-Adwar; On the Knowledge of Numbers of Nicomachus (Ith century); Tahrîr Euclid fî usûl al-handasa wa al-hisâb and Ahlaq an-Nâsiriyya of Nasîru'd-Dîn al-Tûsî (d. 1201-1274); Mafâîîh al- 'ulûm of Abû Abdillâh Muhammad b. Ahmad b. Yûsuf al-Kharazmî who is known as Sâhib al- Mafâtih (lived in the second half of IV/Xth century); and finally the works of Plato (BCE 428-348) and Euclid (approximately BCE 300). There is only one complete version of the treatise which discusses the XVth century Theory of Turkish Music. If we except the works of Abd al-Qadir Maraghî (d. 1360-1435), Majalla aî-mûsîqa with its important content and style has an prominent place among the sources of the history of Turkish Music. Although Shirwani did not develop a new theory in this work, he organized the information that he collected from existing sources in a systematic way and used a style of his own in its compilation. Therefore, our work indicates the historical importance and documentary value of this treatise and its author for the Theory of Turkish Music. We can summarize our work as following: