Güzelyurt köyü (Erzurum) meralarında otlatmaya başlama ve son verme zamanlarının belirlenmesi ile topraküstü bioması ve otun kimyasal kompozisyonunun yıl içerisindeki değişimi üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Bu araştırma 1990 yılında Erzurum İli merkez ilçeye 30 km uzaklıktaki Güzelyurt (Tambura) Köyünün Tuztaşları Sırtı mevkii eteklerinin güneydoğu yönünde, 1950 m rakımda bulunan tabii mer'asında yürütülmüştür. Deneme her biri 500 m2'lik 20 alt parselden meydana gelen tek bir ana parsel üzerinde kurulmuştur. Yirmidört Nisan-1 Kasım 1990 tarihleri arasında yapılan ölçümler ve gözlemler sonucunda, mer'a-hayvan ilişkilerinde önemli rol oynayan (a) dip kaplama alanı (bazal alan) esas alınarak lup metodu ile bitki örtüsünün toprağı kaplama oranı ve botanik kompozisyonu, (b) vejetasyon çalışmalarında kullanılacak optimum numune sayısı, (c) mer'anın kalite derecesi ve durum sınıfı, (d) bitkilerin büyüme periyodu süresince yapılan gözlemlerle mer'anın yem üretim zinciri, (e) vejetasyon periyodu içerisinde dominant türlerin boylanma durumları, (f) bitki örtüsünün topraküstü biomasının yıl içerisindeki değişimi, (g) mer'ada otlatmaya başlama ve son verme zamanları, (h) mer'anın otlatma kapasitesi, (i) mer'a otunun ham protein, ham selüloz ve ham kül oranlarının büyüme mevsimi içerisindeki değişimi ve (j) mer'anın ham protein verimi tespit edilmiştir. Araştırmadan elde edilen veriler istatistiki analize tabi tutulmuş ve ortalamalar Duncan çoklu karşılaştırma testi ile karşılaştırılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenmiştir. 1. Mer'a toprağının % 41.14'ü bitki ile kaplıdır. Bu değerin % 65.67'sini buğdaygiller, % 9.13'ünü baklagiller ve % 25.20'sini diğer familyalardan bitkiler oluşturmaktadır. Botanik kompozisyonun % 42.27`sini koyun yumağı (Fesîuca ovina l_) meydana getirmektedir. Bunu azalan sırayla kekik (Thymus parviflorus C. Koch.) (% 9.65), adi parlakot (Koeleria cristata (L.) Pers.) (% 8.19) ve havlı brom (Bromus tomentellus Boiss.) (% 6.51) takip etmektedir. 2. Vejetasyonda tür sayısını belirlemek için en az 18 lup hattı, botanik kompozisyon ve benzeri etütlerde ise asgari 74 lup hattı ölçülmelidir.3. Bölge mer'aları uzun yıllardan beri düzensiz kullanılmaları sonucu kalitelerini büyük ölçüde kaybetmiştir. Mevcut şartlarda 4.74 olarak tespit edilen kalite derecesine göre incelenen mer'a alanı, `yetersiz` mer'a sınıfına girmektedir. 4. Erzurum ekolojik şartlarında mart ayının ikinci yarısında bitki örtüsünün yeşermesiyle başlayan ilkbahar ve yaz yeşil yem periyodu iklim olaylarının seyrine göre temmuz sonlarında veya ağustos başlarında sona ermektedir. Bu dönemlerde başlayan yaz kuru yem periyodu sonbahar yağışlarına bağlı olarak eylül ayı içerisinde sona ermektedir. Eylül ayında başlayan sonbahar yeşil yem periyodu ise bitkilerin soğuk zararına bağlı olarak topraküstü aksamının gelişmesinin durduğu kasım sonlarına kadar sürmektedir. Bu devreden sonra başlayan kış ölü periyodu ise mart ayının ikinci yarısına kadar devam etmektedir. 5. Kar tabakası altında gelişmeye başlayan bitkiler başlangıçtan mayıs ortalarına kadar yavaş, bu devreden sonra 5-6 hafta (çiçeklenme periyoduna kadar) hızlı ve bunu takip eden sürede tekrar yavaş büyümüşlerdir. Bitkiler çiçeklenme sonunda maksimum boya ulaşmışlardır. Bu devrede koyun yumağında 25.02 cm, kekikte 4.82 cm, adi pariakotta 29.22 cm ve havlı bromda 41.62 cm boy tespit edilmiştir. Bitkilerin kurumasıyla birlikte boy bir miktar kısalmıştır. 6. örnekleme başlangıcında (3 Mayıs) 7,92 g/m2 olarak tespit edilen mer'anın topraküstü bioması (fitomas), 17-24 Mayıs döneminde yaklaşık 5 kat artarak 43,65 g/m2'ye yükselmiştir. Bu artış ephemer bitkilerin vejetasyondan çekildiği, çok yıllık bitkilerin çiçeklendiği dönemde durmuştur. Bu devreden sonra tohum olgunlaştırma dönemine (10 Temmuz) kadar yeniden artış göstererek maksimuma (84.98 g/m2) ulaşmıştır. Bunu takip eden 15 günlük periyotta bitki örtüsünün kurumasıyla birlikte topraküstü bioması hızla azalarak 37.66 g/m2'ye düşmüştür. Eylülün 20'sinde ise topraküstü biomasının en aza (25.12 g/m2) indiği tespit edilmiştir. 7. Topraküstü bioması ve bitkilerin boylanma durumları ile sonbahardaki iklim olaylarının seyrine göre yapılan değerlendirme sonucunda Erzurum ekolojik şartlarında 17 Mayıstan sonra başlayan otlatma periyodu Ekim ayının sonIII haftalarında sona ermektedir. Böylece Erzurum'da otlatma süresi yaklaşık 5 ay olmalıdır. 8. Düzensiz kullanılması sonucu verimliliğini önemli ölçüde kaybeden bölge meralarında 1 yerli BBHB için otlatma periyodu süresince 17.5 da mer'a alanına ihtiyaç vardır. Bir dekar mer'a alanı 1 BBHB'nin ot ihtiyacını ancak 8.6 gün karşılayabilmektedir. 9. Topraküstü biomasındaki değişime bağiı olarak mer'a otunun kimyasal kompozisyonu önemli ölçüde değişmektedir. Başlangıçtan itibaren ham protein ve ham kül oranı hızla azalırken ham selüloz oranı artmıştır. Başlangıçta % 18.47 olan ham protein oranı ile % 14.90 olan ham kül oranı, biomasın maksimuma ulaştığı dönemde sırasıyla % 8.15 ve % 9.89'a düşerken, ham selüloz bu sürede % 22.83'ten % 32.1 2'ye yükselmiştir. Ham protein 1 Kasımda (% 3.89), ham kül ise 20 Eylülde (%6.07) minimum değere düşmüştür. Ham selüloz oranı 23 Ağustosta maksimum (% 41.00)'a ulaşmıştır. 10. örnekleme başlangıcında (3 Mayıs) 1.46 kg/da olan ham protein verimi, çiçeklenme başlangıcında (10 Haziran) 8.49 kg/da ile maksimuma ulaşmıştır. Bu devreden sonra hızla azalan ham protein verimi, örneklemenin sona erdiği 1 Kasım tarihinde 1.03 kg/da'a düşmüştür. Bu araştırmadan elde edilen sonuçlara dayanarak uzun yıllardan beri tahripkar bir şekilde kullanılan mer'a alanlarında bu gidişin durdurulabilmesi için, mer'a idare planlarının doğru hazırlanması gerekmektedir. Bu planlar hazırlanırken mayısın ikinci yarısından sonra başlayan 150 günlük bir otlatma periyodu düşünülmeli ve 1 yerli BBHB için en az 17.5 da mer'a alanı ayrılmalıdır. Benzer türlerin dominant olduğu meralarda lup metoduyla yapılacak vejetasyon etütlerinde en az 74 hatlık ölçüm yapılması gereklidir. Bitki örtüsünün sararmasıyla birlikte mer'a otu hayvanların ihtiyacını gereği şekilde karşılayamamaktadır.

İV SUMMARY This research was carried out on the natural rangeiand of Güzelyurt (Tambura) village that is 30 km from Erzurum and at 1950 m altitude in 1990. The experiment was established on a main plot of completed 20 subplots (500 m2) and total area was 10.000 m2. The measurement and observations were made between April 24th and November 1st, 1990. In this study, the following characteristics were considered; (a) plant cover and botanical composition based on basal area with loop method, (b) optimum sample number used at the vegetation studies, (c) quality degree and range condition, (d) forage production of the range within growth period, (e) changes of height of dominant plants in the year, (f) changes of biomass (phytomass) above ground of the vegetation in the growth period, (g) time of starting and the ending of grazing, (h) grazing capacity of the range, (i) crude protein, cellulose and crude ash content and ratio of the range hay and (j) crude protein yield of the range. The results obtained in the experiment were analysized statistically and the averages were compared with Duncan multiple range test. The results obtained were summarized as follows : 1. The plants were covered 41.14 % of the rangeiand. 65.67, 9.13 and 25.20 % of this value contained grasses, legumes and other families, respectively. Sheep fescue (festuca ovina ) was 42.27 % in the botanical composition. Thyme (Thymus parviflorus ) (9.65 %), junegrass (Koeleria cristata ) (8.19%) and subalpine brome (Bromus tomentellus ) (6.51 %) followed this plant in decreasing order. 2. To determine species number at least 1 8 loop lines should be measured, and 74 loop lines for the botanical composition and other similar characteristics. 3. Quality degree of district rangelands was lost with an important rate as a result of managing badly for long years. The quality degree of the rangeiand is 4.74. Accordingto this value condition of the range is 'poor`. 4. Spring and summer green herbage period begins in the second half of March with green vegetation and in late July or early August depending on climatic conditions, in Erzurum ecology. Summer dry herbage period started in this stage and ended in September depending on autumn precipitation. Autumn green herbage period starts in September and continues until late November. Because of cold damage during winter, the dead period begins late November and contuniues to the second half of March. 5. Plant growth started under snow and went on by mid-May slowly. After this period, the plants prowed rapidly during 5-6 weeks till anthesis and reg rowed slowly during weeks to come. The range plants reached maximum height through the last anthesis. Sheep fescue, thyme, junegrass and subalpine brome were 25.02, 4.82, 29.22 and 41.62 in this stage, respectively. The plant heights become shorter while drying. 6. Above ground biomass of the range was determinated as 7.92 g/m2 at the beginning of sampling, rised up to 43,65 g/m2, increasing about 5-fold in 17-24 May. This increase stopped at the inflorescence of perennials' with disappearing ephemer plants. It reached maximum level (84.98 g/m2), increasing again from this stage to seed maturing. In the following 15 days' period, above ground biomass fell to 37.66 g/m2, decreasing fast with drying of vegetation. It was determinated minimum above ground biomass (25.12 g/m2) on 20 September. 7. According to measurements and observations, grazing should be started on 17 May and stopped in the last week of October under Erzurum ecological conditions. Thus, total grazing period lasts about5 months. 8. 1.75 da of rangeland is needed for 1 AU (Animal unit) (native) along the grazing period. One decar rangeland could meet the forage needs of 1 AU for only 8.6 days. 9. The chemical composition of range hay changed with changing of above ground biomass. As from beginning, crude protein and ash ratio decreased, but cellulose content increased dominantiy. Crude protein and ash ratio were 18.47 and 14.90 % at the beginning, when reached the maximum level of biomass, they fell to 8.15 and 9.89 %. But, cellulose content increased from 22.83 % to 32.12 % at this period. CrudeVI protein fell minimum level (3.89 %) on October 1st, but crude ash ratio (6.07 %) on September 20th. Cellulose ratio of the forage reached maximum level (41.00 %) on August 23 rd. 10. Crude protein yield of the range was 1.46 kg/da at the beginning (May 3rd.), but it was maximum with 8.49 kg/da at the early anthesis (June 10st). After this stage, crude protein yield decreased fast and fell to 1.03 kg/da at the end of sampling on October 1st. According to results of this experiment, range management should be planned wisely, and wrong range management should be stopped. Therefore the grazing can be started after second half of May, the grazing period can be around 150 days (5 months) and it should be seperated minimum 17.5 da rangeland for 1 AU. It must be minimum 74-line measurement to make with loop method at the rangelands that have similar species. The range can not meet the need of animals with drying of vegetation. Therefore animals should be supported with the supplement fodder in this period.