Onbeşinci yüzyıl bilim adamlarından Mü`min bin Mukbil ve eseri Miftah en-Nur ve Hazain es-Sürur

Abstract

ÖZET Bu çalışmada, Mü'min bin Mukbil ve Kitâb el-Miftâh en-Nur ve Hazain es-Sürur adlı eseri incelenmiştir. Bu amaçla, öncelikle, Mukbil'in yaşadığı onbeşinci yüzyıldaki Osmanlı Devleti' ndeki, sultanlar ve devletadamlarının bilime verdiği önem anlatılmıştır. Daha sonra, onbeşinci yüzyıldaki bilim adamları, bilimsel çalışmalar, ve bilimsel kurumlar tanıtılmıştır. İkinci bölümde, Kitâb el-Miftâh en-Nur ve Hazain es-Sürur adlı eser tanıtılmıştır. Kitabın giriş bölümünde deontoloji, birinci bölümünde farmakoloji bilgileri dikkati çekmektedir. Mukbil'in bu kitabı oftalmoloji üzerine yazılmış bir kitaptır. Kitabın son beş bölümü göz hastalıkları ile ilgilidir. Mukbil bu bölümlerde öncelikle gözün anatomik yapısını açıklamaktadır. Mukbil' e göre göz üç humour ve yedi tabakadan oluşur. Bu rutubet ve tabakalar şunlardır. Albuminoid humour, aqueous humour, vitreous humour, conjunctiva, cornea, Uvea, arachnoid, retina, choroid ve sclera dır. Mukbil bunların dışında, görme ruhu, iki optik sinir, ve gözkapaklarından da söz etmektedir. Kitapta 71 çeşit göz hastalığı, belirtileri, sebepleri ve tedavileriyle birlikte açıklanmıştır. Değerlendirmede MukbiVin oftalmoloji çalışmaları, İbn Sînâ ve Huneyn bin İshak'ın oftalmoloji çalışmalarıyla karşılaştırılmıştır. Mukbil'in bu bilim adamlarından etkilendiği görülür. Temel oftalmoloji bilgisi üçünde de aynıdır. Ancak Mukbil, hastalıklarla ilgili olarak, diğerlerine göre daha çok bilgi vermektedir. Her üçünde de göz hastalıklarının ilaçla ya da cerrahi yöntemlerle 202tedavi edildiği görülür. Önerilen ilaçların sayısı ve çeşitliliği Mukbil'de artış gösterir, Mukbil İbn Sina gibi göz sağlığının korunmasına da büyük önem verir. Göz hastalıklarıyla ilgili Türkçe yazılmış ilk kitap Kitâb el-Miftâh en-Nur ve Hazain es-Sürur'dur. Eserde hastalıkların ve ilaçların Türkçe adları Arapça ve Farsçalarıyla birlikte verilmiştir. Mukbil, Böylece, Türkçe tıp terminolojisinin oluşmasına önemli katkılarda bulunmuştur. 203

ABSTRACT In this study, Mu'min bin Mukbil and his work `Kitâb el Miftâh en-Nur' ve Hazain es-Surur` have been examined. Therefore, the importance, which the sultans and the statesmen gave to science in the Ottoman Empire in the l^1 Century when Mukbil lived, has primarily been mentioned. Furthermore, the scientists, scientific works and scientific institutions in the İ5* century are introduced. In the second chapter, the work called ` Kitab el-Miftâh en-Nur ve Hazain es-Surur` is identified. In its introduction deontology attracts the attention as pharmachology does so in its first chapter. This book written by Mukbil is on oftalmology. The last five chapters deal with sight disorders. In these chapters, Mukbil gives a definition of the anatomical structure of the eye. Mukbil exclainis that the eyes are formed of three humours and seven tunics. These humours and tunics are as follows; Albuminoid humour, aqueous humour, vitreous humour, conjunctiva, cornea, uvea, arochnoid, retina, choroid and sclera. Apart from the things mentioned, Mukbil also talk of visual spirit, two optic nerves, and eyelids. In the book, 71 kinds of eye-diseases, their symptoms, causes and treatments are identified In this thesis, Mukbil's oftalmological studies are also compared with tbn Sina' s and Huneyn bin Ishak's explenations on the same subject. Mukbil clearly seen to have been influenced by these phsicians above mentioned, Mukbil gave more detail than the outlier two physicians. It is the explanations of these two physicians are basically as same as each other although. It is clear that they all used the same medical and surgical methods to treat eye-diseses. The number and W* --``?`»-`«.*»''- v<f<îıvariety of drugs increase with in MukbiVs work. İbn Sina did Mukbil gives a great importance to eye-healt. Kitab el- Miftah en-Nur ve Hamin es-Surur is the first book written in Turkish concerning eye-diseases. Throughout the book, the names of diseases and their medicines are given in Turkish as well as in Arabic and in Persian. Therefore, Mukbil, we can say, made an important contribution to form Turkish medical terminology. 205