Harezm Türkçesinde fiil

Abstract

ÖZET Toprak, Funda; Harezm Türkçesinde Fiil. Doktora Tezi, Danışman : Doç.Dr. Aysu Ata. Harezm Türkçesi XTV. yüzyılda Harezm ve SirDerya'nın aşağı kesimlerinde kullanılan Türkçedir. Harezm Türkçesi Türk dili tarihi açısından Karahanlı Türkçesi ile Çağatay Türkçesi arasında bir geçiş dili olması yönünden önemlidir. Bu dönem Türkçesi verilen eserler ve bu eserlerdeki söz varlığı açısından oldukça zengindir. Bu söz varlığının önemli bir bölümünü fiiller oluşturmaktadır. Çalışmamızda Harezm Türkçesindeki fiillerin gramerini incelemeye çalıştık. Çalışmamız giriş, yedi ana bölüm ve sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Çalışmamızın giriş bölümünde Harezm dönemi,tarihi, coğrafyası ve eserleriyle kısaca tanıtılmaya çalışılmış, karşılaştırma sahamız olan Memlûk-Kıpçak Türkçesi eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmamızın birinci bölümünde Harezm Türkçesindeki kök fiiller, etimolojik sözlüklerden tanıklanarak konsanant-vokal sistemine göre sınıflandırılmıştır.Çalışmamızın iki ve üçüncü bölümleri yapım morfolojisidir. Harezm Türkçesi eserlerindeki isimden fiil yapım ekleri ve fiilden fiil yapım ekleri tespit edilerek fonksiyonlarına göre ayrılmış, tespit edilen eklerin Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi ve Kıpçak Türkçesi fiil malzemesiyle benzerlik ve farklılıkları ortaya konulmuştur.Çalışmamızın dördüncü bölümünde Harezm Türkçesinde Birleşik Fiiller yapılarına göre değerlendirilerek örneklendirilmiştir. Tezimizin beşinci bölümü Harezm Türkçesinde çekim morfolojisidir. Bu bölümde Harezm Türkçesindeki zaman çekimleri, çekim ve şahıs ekleri açısından incelenerek karşılaştırılmıştır. Harezm Türkçesinde Sıfat Fiiller ve Zarf Fiiller tezimizin altıncı ve yedinci bölümlerini oluşturmaktadır. Bu yapılar da eserlerden taranarak özellikleri ortaya konmaya çalışılmış ve Eski Türkçeden itibaren karşılaştırılmıştır. Çalışmamızın sonuç bölümünde vardığımız sonuçları değerlendirdik. Harezm Türkçesinin Kıpçak Türkçesinden farklı, kendine has özellikleri olan bir geçiş dili olduğunu göstermeye çalıştık. Çalışmamızın bundan sonra yapılacak karşılaştırmalı gramer incelemelerine katkıda bulunacağı kanısındayız.

ABSTRACT Toprak, Funda; Verbs in Kharezm Turkish, PHD Thesis, Advisor : Doç.Dr. Aysu Ata. Kharezm is the language in use in the lower parts of Kharezm and Sir Derya during the fourteenth century. Kharezm is important as being a transition language within Karakhanit and Chaghatay in the aspect of Turkish language history. The Turkish language of the period is fairly rich in the number of presented works and the vocabulary existence in these works. Verbs form a quite large quotient of the vocabulary. In this study, our goal was to investigate the verbs in the Kharezm in grammatical aspect. Our method was the grammar investigation by historical comparison. An introduction chapter, seven main chapters and a conclusion chapter form the framework of mis study. In the introduction chapter, Kharezm Period is introduced shortly with its history geography and works. As being a comparison field information about Mamelouk-Kiptchak Turkish works is given too. In the first chapter of our study root verbs in Kharezm Turkish are classified according to the consonant-vocal system by (using) ethnological words. Second and the third chapters of the study is about structure morphology. Affixes deriving verbs from nouns and affixes deriving nouns from verbs in Kharezm Turkish works are determined and groupped considering their factions. Similarities and differences of these affixes with old Turkish, Karakhanit Turkish and Kiptchak Turkish verb materials are exposed too. In the fourth chapter of our study compound verbs are investigated and sammpled according to their structures. Fifth chapter of our thesis is about the inflect morphology. In this part inflects of time Kharezm Turkish are considered and compared with respect to their inflect affixes and personal endings. i,o2Participles and adverbs in Kharezm Turkish are the subjects of the sixth and the seventh chapters of our thesis. These structures are searched trough the works to expose their properties and tried to be compared beginning from Old Turkish times. In the conclusion part of our study we evaluate the achieved results. In this thesis we tried to show that the Kharezm Turksih is a transition language different than Kiptchak Turkish with ite own characteristics and we think that our study will contribute to further works on grammar researchers which use comparison method. l,c2