Doğu Anadolu bölgesi topraklarının erozyona uğrama eğilimleri ve aşınma duyarlılıkları üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET Bu araştırma, Doğu Anadolu Bölgesi topraklarının strüktürel dayanıklılığını ve aşınıma uğrama eğilimini çeşitli ölçütler yardımıyla ortaya koymak ve ölçütler arasındaki ilişkilerden yararlanarak sınır değerler geliştirmek amacıyla ele alınmıştır. Çalışma, bölgede yer alan Erzincan, Bayburt, Erzurum, Bingöl, Muş, Kars, Ardahan, Ağrı ve İğdır illerinden ve tarla tarımı yapılmakta olan alanlardan toplanan 34 adet yüzey (0-20 cm) toprak örneği üzerinde yürütülmüştür. Örnekleme 1992 yılı sonbaharında yapılmıştır. Toprakların strüktürel dayanıklılığını ve erozyona karşı duyarlılığını belirleyebilmek için; kil oranı, strükür stabilite indeksi, agregat stabilitesi, geçirgenlik oranı, dispersiyon oranı, erozyon oranı, Boekel oranı ve universal toprak kayıp denklemindeki toprak aşınım (K) faktörü gibi ölçütler seçilmiştir. Önce temel toprak özellikeleri ile K faktörü ve daha sonra da diğer ölçütlerle yine K faktörü arasındaki ilişkiler araştırılmış ve K faktörü için yapılmış olan sınıflamadan yararlanarak diğer ölçütlere sınır değerler verilmeye çalışılmıştır. Sonuç olarak, toprakların tümü erozyona karşı dayanıksız ve çoğunlukla da kuvvetli ve çok kuvvetli derecede aşınabilir durumda bulunmuştur. Dispersiyon oranı 21 ve erozyon oranı 14'den büyük olan topraklar, kuvvetli derecede aşınabilir olarak nitelendirilmiştir. Kil, silt ve organik madde içeriği ile K faktörü arasında önemli ilişkiler saptanmıştır. Diğer ölçütlerin kendi aralarındaki ve K faktörü ile olan ilişkileri de çoğunlukla yine önemli çıkmıştır.

II SUMMARY The objective of this study was to determine the structural stability and erodibilitiy of soils by means of several indices and, to investigate the relationships between erosion criteria and try to develope some limit values. Thirty four surface (0-20 cm) soil samples were collected from some arable lands of eastern part of Turkey. In order to get the structural stability and erodibilitiy values of soils studied some indices, such as, clay ratio, structural stability index, aggregat stability, dispersion ratio, permeability ratio, erosion ratio, Boekel's ratio and erodibilitiy factor in universal soil loss equation were choosen. At the begining, the correlation cofficients between clay, silt and organic matter content and erodibility (K) factor were calculated, latter on the relationships between indices, and indices and K factor were also investigated. Erodibility degress of soil were evaluated based on the K factor classification. As a result, the soils were found erosive and highly and strongly erodible. The values of dispersion ratio greather than 21 and erosion ratio greather than 14 were decided as strongly erodible Significant correlations were obtained between clay, silt and organic matter content and K factor. At the same time, there were some significant relationship between indices selected and K factor and indices themselves.