Kazan Oğuznamesi`nin tarihsel ve kültürel açıdan değerlendirilmesi

Abstract

Son dönem Oğuznamecilik geleneğinin bir ürünü olan Kazan Oğuzname'si üzerine yapmış olduğumuz bu çalışmada, eseri diğer Oğuzname nüshalarıyla karşılaştırmak suretiyle, eserin Oğuzname varyantları arasındaki yeri ve önemini belirlemeye çalıştık.Öncelikle eserin son dönem İslami Oğuzname rivayetlerinin bir ürünü olduğunu tespit ettik. Müstensihini belli olmayan bu nüshanın, büyük oranda Hive Han'ı Ebu'l-gazi Bahadır Han'ın, Şecere-i Terâkime adlı Oğuznamesinden istinsah edildiğine şahit olduk. Ebu'l-gazi'den alınan rivayetlerin daha çok, Oğuz Kağan'ın kahramanlık hikâyeleri ve Oğuz Türkleri tarihinin anlatıldığı bölümlerde olduğunu gördük.Oğuz Kağan ve Oğuz Türkleri'ne dair verilen rivayetlerin diğer Oğuzname nüshalarından kısmen farklı yönleri olduğunu da ortaya çıkardık. Oğuz Kağan'ın şahsiyetine dair verilen özgün bilgiler ve Oğuz evlatlarından Avşar Han ve onun soyuna dair verilen bilgilerin, eseri diğer Oğuzname varyantlarından farklılaştıran temel unsurlar olduğunu gördük. Eserin belli bölümlerinde Avşar sülalesinin sık sık ön plana çıkarılmasından yola çıkarak da, eserin bu Oğuz boyunun hâkimiyet bölgesinde kaleme alındığı sonucunu çıkardık.Oğuz Kağan ve Oğuz Türkleri hakkında verilen rivayetler dışında, eserin baş ve son kısmında, diğer Oğuznamelerde pek rastlamadığımız farklı bölümlerin de olduğunu tespit ettik. Eserin başlangıcından, Oğuz Kağan'ın dünyaya gelişine kadarki kısımda İslami varyantların etkisiyle Hz. Adem'den başlanarak, Hz. Nuh'a kadar insanlığa gönderilmiş bazı peygamberlerin hikayelerini ve Oğuz Kağan'ın Hz. Nuh'a dayanan şeceresini gördük. Eserin son kısmında ise Moğol şecere geleneğine bağlı kalınarak Çingiz Han ve onun halefleri tarafından kurulmuş bazı Türkistan hanlıkları hakkında bilgilere rastladık. Bu kısmın devamında Safevi Devletinin kuruluş süreci ve ünlü Avşar beylerinin, Safevi Devleti'nin yükseliş ve çöküş dönemlerinde bölgenin etkin unsurları olduklarına şahit olduk.Eserin, Doğu İran ve Batı Türkistan'da hüküm sürmüş Avşar sülalesine dair verdiği ayrıntılı bilgilerden, çoğu bölümde Şecere-i Terakime'den istinsah edilmesinden ve dilsel yapısından yola çıkarak da, 18. yy'da Harezm-Horasan sahasında yazılmış olduğunu tespit ettik.

In this study of Kazan Oghuzname, which is a product of last epoch of Oghuzname tradition, we compared this work with other variants of Oğuznames and tried to determine its place and importance among other variants of Oghuzname.First of all, we found out that this work is a product of last epoch Islamic Oghuzname tradition. The scribe of this variant is unknown and it was mainly copied from Şecere-i Terâkime of Ebu?l-gazi Bahadır Khan, Khan of Khiva. We noted that stories copied from Ebu?l-gazi are mainly clustered in sections such as Oghuz Kagan?s heroic narratives and history of Oghuz Turks.We also found out that narratives about Oghuz Kagan and Oghuz Turks slightly differ from other variants of Oghuzname. The unique information that is given about Oghuz Kagan?s personality and information given about Oghuz?s son Avsar Khan and his lineage are the main components that differentiate it from the other variants of Oghuzname. We deduced that this work was written in dominion area of Avşar clan because its name is frequently featured in major parts of epic.Aside from information about Oghuz Kagan and Oghuz Turks, we located some different episodes at the beginning and end parts of the work, which we won?t encounter in other Oghuznames. Under the influence of Islamic variants, from the beginning of the epic till the birth of Oghuz Kagan, we read about prophets who were sent to mankind, starting from Adam and finishing by Noah and we also read the family tree of Oghuz Kagan, which is based on Noah. At the final chapter, we came upon information concerning some Turkistan khanates founded by Genghiz Khan and his successors. Furthermore, we witnessed the foundation of Safevids and observed that the famous Avsar rulers were active factors of rise and fall periods in the history of Safevids.From the fact that it gives detailed information about the Avşar clan which ruled in the Eastern Iran and Western Turkistan, it has borrowings from Şecere-i Terakime in many chapters and it?s linguistic structure we came to conclusion that this work was written in the area of Harezm-Horasan in 18th century.