Türkçede belirteç tümcecikleri: Sözbilimsel yapı çözümlemesi çerçevesinde bir sınıflandırma önerisi

Abstract

Bu doktora tez çalışması, metinlerde dilbilgisel bağdaşıklığı belirginleştiren Türkçe ulaç eklerinin, Türkçe dilbilgisi kitaplarında yer alan tanımlamalarında ve sınıflandırmalarında bulunan eksik noktaların giderilmesini amaçlamaktadır. Bu nedenle, çalışmada, metin bağdaşıklığını belirginleştiren ulaç ekleri için, Sözbilimsel Yapı Çözümlemesi'nde önerilen sözbilimsel yapıların ölçütleri temel alınarak sınıflandırma önerileri yapılmıştır.Tez çalışmasında, ulaç eklerinin on temel sözbilimsel yapıyı belirginleştirdiği belirlenmiştir. Bu yapılar, zamansal çevreleme, neden demeti, koşul, beklentiyi olumsuzlama, amaç, karşı tez, zıtlık, dizi, tarz ve derecelendirme yapılarıdır. Zamansal çevreleme yapılarını oluşturan ulaç ekleri, karmaşık tümcede kullanılan eylemlerin görünüş özellikleriyle olan etkileşimlerine göre, zamansal öncelik ve sonralık, paralellik, içerme, karşılama, başlatma ve bitirme ilişkilerini belirginleştiren ekler olarak altı alt sınıfa ayrılmıştır. Sözbilimsel Yapı Çözümlemesi'nde ayırt edilmemiş olan ve bu çalışmada ilk kez ayrı birer sınıf olarak ele alınan tarz ve derecelendirme için ayrı kavramsal sınıflar bulunduğu ve bu ilişkilerin de Türkçe ulaçlarla belirginleştirildiği vurgulanmıştır.Çalışma için, Türkçe dilbilgisi alanında uzman grupların görüşlerine başvurmayı ve çalışma sonuçlarını denetlemeyi hedefleyen ve Türkçede ilk defa uygulanan Türkçe Ulaç Ekleriyle Belirginleştirilen Bağdaşıklık İlişkilerini Belirleme Anketi düzenlenmiştir. 100 katılımcının cevaplarının değerlendirmeye alındığı bu ankette, akademisyenler, öğretmenler ve öğrenciler olarak üç farklı uzman grubu oluşturulmuş ve betimsel istatistik yöntemiyle uzmanlar uyumluluğu denetlenmiştir. Anket sonuçları, çalışmada önerilen sınıflandırmaları destekler niteliktedir.Bu doktora tez çalışmasının sonuçlarının, Türkçe ulaç ekleri üzerine yapılacak olan ileri çalışmalar için kaynak niteliği taşıyacağı düşünülmektedir. Ayrıca, Türkçe dilbilgisi kitaplarının ulaç tanımlamalarının ve sınıflandırmalarının yapıldığı bölümler, çalışma sonuçlarını da içerecek biçimde güncellenebilir. Böylece, dilbilgisi kitaplarında yapılan sınıflandırmalarda bulunan farklılıklar ve çelişkiler de ortadan kalkmış olacaktır.

This doctoral dissertation aims to mention the deficiencies of the definitions and classifications of Turkish converbs, which are very effective means of providing the text coherence, that take place in Turkish Grammar books. On this account, a proposal of Turkish converb classification has been made in this research. This classification is based on the criteria of the rhetorical structures proposed by Rhetorical Structure Theory.In the research, it is determined that Turkish converbs underspecify ten different rhetorical structures. These structures are Circumstance, Cause Cluster, Condition, Concession, Purpose, Antithesis, Contrast, Sequence, Manner and Grade. Converbs which are classified as the ones underspecifying Circumstance relations have been divided into subgroups according to their interactions with the verbs of the complex sentence. Due to this subclassification, the converbs which underspecify Circumstance structures fall into six subgroups as temporal anteriority and posteriority, parallelism, duration, countervail, initiation and completion underspecifying converbs. In this dissertation, Manner and Grade structures, which have not been classified as a group in Rhetorical Structure Theory, are introduced as rhetorical structures.The inquiry of `Determining The Coherence Relations Underspecified by Turkish Converbs? has been developed and applied in Turkish for the first time in order to get the views of experts of Turkish grammar, and to inspect the results of the conclusions of this research. In the inquiry, answers of 100 participants have been taken into consideration and three expert groups are determined as academics, teachers and students. The data, gathered from these three expert groups, has been analysed according to descriptive statistics. The results of the inquiry support the converb classifications made in this doctoral dissertation.It is considered that the conclusions of this doctoral dissertation has the attribution of a source for advanced studies on Turkish converbs. In accountancy, the sections of Turkish grammar books which considers the definitons and classifications converbs can be updated according to the conclusions of this study. As a consequence, the differences of the views that appear in Turkish grammar books and disaggrements on the converb classifications can be removed and corrected.