Erçek gölü yakın çevresinin fiziki coğrafyası

Abstract

Bu çalışma, fiziki coğrafya özellikleri ayrıntılı olarak incelenmemiş olan ve Doğu Anadolu Bölgesi'nin Van Bölümü'nde Van Gölü Kapalı Havzası'nın doğusunda yer alan ve bir diğer kapalı havza özelliğindeki Erçek Gölü'nün yakın çevresini kapsamaktadır.Çalışmanın amacı, Erçek Gölü çevresinde fiziki ortam koşullarının ortaya koymak ve göl seviyesi değişikliklerinin ile gölün paleocoğrafyasının belirlenmesidir. İnceleme alanının jeoloji, jeomorfoloji, iklim, hidrografya, toprak ile bitki örtüsü ve arazi kullanım özellikleri ayrı bölümler halinde incelenmiş ve gereken yerlerde bu bölümler arasında ilişkiler kurulmuştur.Erçek Gölü çevresinde Paleozoik'ten günümüze kadar olan zaman aralığını temsil eden farklı formasyonlara ait izler görülür. İnceleme alanında paleotektonik dönemin en son çökelleri Alt Miyosen yaşlıdır ve bunlar sahanın son denizel birimlerini temsil ederler. Ayrıca paleotektonik dönemde tortulanan bu formasyonlar üzerine gelen Ofiyolit Napı, Yüksekova Karmaşığı (napı) ve Bitlis Metamorfitleri ile Örtü Kayaları yöre jeomorfolojisi için önemli bilgiler sunmaktadır. Erçek Gölü havzası Pliyosen başında tektonik olarak çökmüş ve bu kapalı havza içinde Pliyosen'de bir paleopiedmont gelişmiştir. İnceleme alanında tektonik olarak parçalanmış halde farklı seviyelerde yayılış gösteren Üst Miyosen ve Üst Pliyosen-En Alt Pleyistosen aşınım-dolgu yüzeyi olmak üzere 2 adet aşınım yüzeyi bulunmaktadır. Arazide 5 farklı seviyede seki tespit edilmiştir. Yöredeki diğer jeomorfolojik birimler; lav platoları ve basamakları, birikinti koni ve yelpazeleri, etek döküntüleri ve kayşat konileri, heyelan alanları, vadiler ve boğazlardır.Erçek Gölü çevresinin güneyi dışındaki büyük bir bölümü birinci derecede deprem kuşağı içinde yer alır ve Türkiye genelinde önemli sismik etkinlik içindedir.Erçek Gölü kapalı havza gölü olması nedeniyle yakınındaki Van Gölü gibi sodalı bir göldür. Önceki araştırmalarda lav seddi gölü olarak nitelenen göl gerçekte tektonik bir göldür. Göl havzası Üst Pliyosen'de gelişmeye başlamış, göl çanağı ise Üst Pleyistosen'de gelişen kuzey-güney yönlü faylarla oluşmuştur. Erçek Gölü'nün Üst Pleyistosen-Holosen seviye değişimlerinin belirlenmesi için gölsel depolardan alınan örneklerin ve C14 tarihlendirmesine göre göl seviyesi Holosen içerisinde bugünkü çanağından çok fazla yükselmemiş, bu konumunu korumuştur. Yörede erozyon ve buna karşılık birikim hızı, Holosen başlarından günümüze doğru sürekli olarak azalmaktadır.Erçek Gölü yakın çevresi, iklim özellikleri bakımından, şiddetli kontinental şartların hüküm sürmesi, kış mevsiminin soğuk ve uzun olması, kar yağışlarının fazla olması, don olaylarının yılın 3?5 ayını kapsaması, yılın 3 ayında ortalama sıcaklığın 0°C nin altında olması gibi nedenlere bağlı olarak saha, ?Karasal Doğu Anadolu İklimi?ne dahildir.Çalışma alanındaki akarsuların genel özelliklerine bakılırsa çoğu dendritik drenaj yapısında, yer yer menderesler oluşturur ve örgülü yatak özelliği gösterirler. Bölgenin akarsu rejimi İç Bölgeler Akarsu Rejimi dir.Erçek Gölü yakın çevresinde 1:25 000 ölçekli topografya haritaları üzerinden yapılan tespitlere göre 3456 adet kaynak belirlenmiştir.İnceleme alanında 1206.4 km2 ile zonal topraklar en geniş yeri kaplar. Bu grubu 102.2 km2 azonal topraklar, 95.6 km2 ile çıplak kayalık alanlar ve 6.0 km2 ile intrazonal topraklar izlemektedir.İnceleme alanında kuru tarım, sulu tarım, çayır, mera, çıplak kayalık ve yerleşme alanları bulunmaktadır.Sonuç olarak bölgenin fiziki coğrafya özelliklerini ortaya koymak amacıyla haritalar, çizelgeler ile şekiller oluşturulmuş ve değerlendirilmiştir.

This study covers the surrounds of Lake Erçek, a endoreic basin whose physical geographical features have not been fully studied and located to the east of Lake Van Endoreic Basin in the Van region of Eastern Anatolia.The study aims to reveal the physical environmental features around Lake Erçek and identify the changes in the lake level as well as its paleogeography. The geological, geomorphological, climatic, hydrographic, land use and land capability features of the studied area were examined in separate parts, and relationships were established between these where necessary.The signs of different geological formations from Paleozoic to present time have been seen in the surroundings of Lake Erçek. In the research area the latest sediments of paleotectonic Period are Lower Miocene age and they are representing the latest marine units of the region. Furthermore, the Ophiolite Nappe, Yüksekova Complex (nappe) and Bitlis Metamorphites with mantle rocks which overlies the sediment of paleotectonic period represent important information about the geomorphology of the area. The lake Erçek basin had downlifted tectonically during the beginning of Pliocene and in this closed basin a piedmont had developed. In the research area there are two denudation-aggradation surfaces which are shred in pieces tectonically, spread different levels, the ages of these denudation surface are Upper Pliocene and Lowest Pleistocene. Five river terraces have been identified in the field. The other geomorphological units of the region are; lava plateaus and steps, alluvial cones and fans, taluses and talus cones, landslide areas, valleys and necks.The majority of the surrounds of Lake Erçek, except for its southern parts, lies in first degree earthquake zone and Turkey in general has significant seismic activity.As Lake Erçek is a closed basin lake, it is a soda lake similar to the nearby Lake Van. Described as a lava lake in previous studies, it is in fact a tectonic lake. Its basin started to develop in the Upper Pleistocene, and its depression was formed by Upper Pleistocene north-south faults. The examination and C14 dating of specimens obtained by drilling from lacustrine deposits and performed to identify level changes in Lake Erçek during the Upper Pleistocene-Holocene have shown that the lake level did not rise too much above its current depression during the Holocene, but maintained its position. Erosion and speed of depositing in the region have continuously decreased ever since the early Holocene.The close surrounds of Lake Erçek have ?Continental Eastern Anatolian Climate? owing to their strong continental conditions, cold and long winters, abundant snowfall, frost over 3-5 months of the year, and their average temperature being under 0°C for 3 months of the year.Considering the general features of the rivers in the studied area, most have a dendritic drainage pattern, meanders in places, and braid bed structure. The region has an Inland River Regime.According to the examination of topographic maps at a scale of 1:25 000 of the close surrounds of Lake Erçek, 3456 springs were found.In the studied area, zonal soil covers the most with 1206.4 km2, followed by 102.2 km2 of azonal soil, 95.6 km2 rocky areas, and 6.0 km2 intrazonal soil.The studied area contains dry and irrigated farmland, pastures, meadows, rocks and settlements.In conclusion, maps, figures and patterns were drawn and evaluated in this study to reveal the physical geographical features of the region.