16. yüzyıl şâirlerinde felek kavramı

Abstract

Yüksek lisans tezi olarak hazırladığımız bu çalışmamızda felek kavramının 16. Yüzyıl divân şâirlerinden Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî, Nev'î, Taşlıcalı Yahyâ Bey, Zatî ve Usûlî divânlarında kullanılışı incelenmiştir. Böyle bir konu seçmemizdeki amaç; Osmanlı Devleti'nin kültür ve edebiyat bakımından en verimli çağını yaşadığı bir devir olan 16. Yüzyılda divân edebiyatında felek kavramının zengin hayal gücüyle nasıl farklı anlamlar yüklendiğini gözler önüne sermektir.Çalışmamız; önsöz, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Önsözde çalışmanın konusu, takip edilecek yöntem ve teknikler gibi hususlara değinilmiştir. Çalışmamızın birinci bölümü olan `Giriş` kısmında 16. Yüzyıl divân edebiyatı hakkında bilgi verilmiş böylelikle edebiyatın geliştiği zemin ve zamanın zihnimizde daha kolay bir biçimde şekillenmesi sağlanmıştır. Ayrıca devrin yöneticilerinin ilme, âlime, edebiyata bilhassa da şâire ve şiire verdikleri önem gözler önüne serilmiştir.Çalışmamızın ikinci bölümünde ise incelediğimiz divânlarda geçen felek kavramı farklı başlıklara ayrılarak örnek beyitler sunulmuştur. Ayrıca çarh, çerh, eflâk kelimeleri de bu taramaya dâhil edilmiştir. Çalışmamızın üçüncü bölümünde felek kavramının teşbih ve istiare yoluyla nasıl anlamlar yüklendiği üzerinde durulmuştur. Bu bölümünde gök, gökyüzü, semâ, dünya, âlem, talih, kader, baht, şans, zamâne, devrân, her gezegene mahsus gök tabakası vs. gibi anlamlar taşıyan felek kavramı açıklanmış ve 16. Yüzyıl divân edebiyatında adından söz ettiren şâirlerin divânları taranarak tasnif edilmiştir. Elde edilen beyitlerdeki söz konusu unsurlar kullanım özellikleri dikkate alınarak gruplandırılmıştır. Örnek beyitlerin seçiminde de ilgili unsurları daha iyi yansıtmasına dikkat edilmiştir. Bazı beyitler hem mânâ hem çeşitlilik açısından incelenmeye çalışılmıştır.Anahtar Sözcükler: Felek, çarh, çerh, eflâk, 16. Yüzyıl

In this master thesis, usage of firmament in the poems of 16th century poets Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî, Nev'î, Taşlıcalı Yahyâ Bey, Zatî and Usûlî is studied. The reason why we choose this subject is to show that how the concept of firmanent was attributed different meanings via a rich imagination in 16th century that is an era in which Ottoman Empire had its most productive times in terms of culture and literature. The study consists of a prologue, introduction and three chapters. At the prologue, the subject of the study, the methods and technics of the study are mentioned. At the `Introduction` part that is the first chapter of our study, introductions are given on 16th century Ottoman Divan Literature. So that we can visualize the context and time in which this literature grew up. In addition, how the rulers of the era had high opinions on science, scientist, literature and especially poet and poem is mentioned. At the second chapter of the study, the concept of firmanent is studied under different titles and examples are given on the subject. Versatile, sphere, planetarium words were also included in this screening.At the third chapter of our study, it is focused on how meanings were attributed to the concept of firmament via similes and metaphors. In this chapter, the concept of firmament that has the meanings such as air, sky, earth, universe, luck, destiny, chance, today, time, the sky that belongs to every planet is explained. The poems of poets who were popular in 16th century Ottoman Divan Literature are scanned and classified. The aforementioned elements in these couplets are grouped considering their usage characteristics. The sample couplets are chosen attentively to reflect the related elements. Some couplets are studied in terms of both meaning and diversity.Key Words: Firmament, versatile, sphere, planetarium, 16th century