Türkmen Türkçesinde fiillerin istemi

Abstract

Bu çalışmada Türkmen Türkçesi fiilerinin istem bilgisi ele alınmıştır. İstem sözlüksel unsurların özellikle fiillerin söz dizimsel ve anlam bilimsel çevresini belirleme gücüdür. Her fiil farklı istem bilgisine sahiptir; fakat her birinin kesin, değişmeyen tek bir istem bilgisi yoktur. Fiillerin istemi çatı kategorisine veya fiillerin sözlüksel anlamına göre değişiklik gösterebilir. Bu çalışmada, Türkmen Türkçesi fiillerinin mantıksal ve söz dizimsel istem bilgisini tespit etmek amaçlanmıştır. Fiilerin istem bilgisi incelenirken modern istem dil bilgisi kuramından hareket edilmiştir.Türkmen Türkçesi fiillerinin seçiminde Türkmenistan SSR İlimler Milli Akademiyası tarafından hazırlanan `Türkmen Diliniň Sözlügi (TDS, 1962)` dikkate alınmıştır. Bu sözlükte bulunan 2585 fiil istem bilgisi açısından incelenmiştir. Sözlükte çatı ekleriyle oluşturulan fiiller yeni bir anlam oluşturmadığı takdirde ayrı bir fiil olarak değerlendirilmemiştir. Fiillerin istem bilgisi sözlükteki anlam girişleri yardımıyla belirlenmiş ve sözlükte verilen örneklerden yararlanılmıştır. Fiillerin TDS'de örnek kullanımı bulunmayan fiiller, Türkmen Türkçesine ait çeşitli edebi türde eserlerden oluşan bir derlemden ya da internetten örneklendirilmiştir. Fiillerin istem bilgisi mantıksal ve söz dizimsel olmak üzere iki düzeyde incelenmiştir. Fiilerin farklı anlam değişkelerine ait istem yapıları farklı istem çerçevelerinde gösterilmiştir. Bir fiile özgü farklı istem çerçeveleri, onun farklı anlamlarının olduğunu, mantıksal ve söz dizimsel isteme göre anlam değişikliğine uğradığını gösterir. Fiillerin mantıksal ve söz dizimsel istem bilgisinin belirlenmesiyle Türkmen Türkçesinin muhtemel çekirdek cümle yapıları ortaya koyulmuştur.Anahtar Kelimeler: İstem, Türkmen Türkçesi, Türkmen Türkçesinde Fiiller, Fiilerin İstemi

In this study, valency information of Turkmen Turkish verbs was handled. Valency is the definition strength of lexical elements especially syntactic and semantic environment of verbs. Every verb has different valency information but each of them has not a single certain, stationary valency information. Valency of verbs may change according to their roof category or lexical meaning. In this study, it is aimed to define the logical and syntactic valency information of Turkmen Turkish verbs. While valency information of verbs was being examined, starting point was the Theory of Modern Valency Grammar. In the choice of Turkmen Turkish verbs, ` Türkmen Diliniň Sözlügi (TDS, 1962)` which has been arranged by National Academia of SSR Sciences of Turkmenistan was taken into account. 2585 verbs from this dictionary were examined in terms of valency information. In this dictionary, verbs that are formed by roof annexes are not considered as a seperate verb unless they form a new meaning. Valency information of verbs has been defined with the help of meaning entries from the dictionary and has been benefited from the examples that given in the dictionary. Verbs which do not have sample use in TDS, are exemplified from a compilation which is formed by various types of literary works that belong to Turkmen Turkish or from internet. Valency information of verbs was examined at two levels as logical and syntactical. Valency structure of verbs that belongs to different meaning variables was shown at different valency frameworks. Different valency frameworks specific to a verb shows that it has different meanings, it has undergone meaning change according to the logical and syntactic system. With the definition of logical and syntactic valency information of verbs, possible core structure of sentences of Turkmen Turkish have been ıntroduced.Key words: Valency, Turkmen Turkish, Verbs in Turkmen Turkish, Valency of Verbs