XIX. yüzyıl arşiv belgelerine göre Osmanlı Devleti`nde içki ve yasakları

Abstract

Bu çalışma, XIX. yüzyılda, Osmanlı Devleti ve toplumunda içkiye yaklaşımı ve içki (müskirat) yasaklarını arşiv belgeleri ışığında incelemek amacıyla hazırlanmıştır. Osmanlı Devleti'nde özellikle Tanzimat Fermanı sonrasındaki değişim ve dönüşüm sürecinde, klasik döneme göre oluşan farklılaşmalar ve içkiye yönelik uygulanan yasaklar ele alınmıştır. Bu yasaklardan hareketle konuya birçok yönden açıklık getirilmeye çalışılmıştır: Sosyo-kültürel açıdan yapılan değerlendirmede Osmanlı Devleti'ndeki içki mekânları, mekânların kapatılma sebepleri, 'kamusal alan'a yapılan vurgu, Müslüman ve gayrimüslim ahalinin şikâyetleri ele alınmıştır. İçki düzenlemeleri ve yasakları üzerinden Avrupa devletlerinin Osmanlı Devleti üzerinde -kendi tebaaları ve Osmanlı tebaası olan gayrimüslimlerin hamisi sıfatıyla- ekonomik, siyasi, kültürel yayılımları ile kendilerine manevra alanı yaratmaya çalışmaları incelenmiş, Devlet'in baskılar dolayısıyla aldığı tedbirler ve uyguladığı yaptırımlara yer verilerek konuya siyasi bakımdan açıklık getirilmiştir. Ayrıca, konunun ekonomik boyutu ele alınarak içki üretim ve satışından alınan vergiler, serbest ticaret antlaşmaları vasıtasıyla Osmanlı ekonomisine müdahaleler, Düyun-ı Umumiye İdaresi ile olan bağlantılara vurgu yapılmıştır. Aynı zamanda konunun dini boyutu irdelenmiş, 'İslam toplumu ve devleti' kimliğinin muhafazasını temel alarak, İslam dinince içki üretim- kullanım- satış hakkının Müslümanlara yasaklanıp gayrimüslimlere serbest bırakılması bağlamında Devlet'in uygulamaları ortaya koyulmuştur. Hukuki yönden ise kanun ve nizamnameler ile cezai yaptırımlar incelenmiştir. Devletin defaatle yürürlüğe koyup kaldırdığı, çeşitli nedenlerle hedefine ulaşamadığı yasaklar ile bu süreçte uygulanan siyasi ve hukuki yaptırımların devletin merkeziyetçi yapısının korunmasına olan etkisi üzerinde durulmuştur.

This study is prepared in order to analyze the approach towards alcoholic beverages and prohibition of these beverages in the Ottoman Empire and society in 19th century, in the light of the archive documents. In this century, especially the differentiations which occured during the process of change and transformation after the Rescript of Gülhane were dealt with in relation to the alcoholic beverages. The prohibitions which were enforced at times in this process were analyzed in detail so the issue was clarified. The public houses in the Ottoman Empire, the reasons for their having been closed, the emphasis on `public space` and the complaints of Muslim and Non-Muslim people which they stated because of different reasons, were dealt with and the socio-cultural dimension of the issue was evaluated. The European States wanted to expand economically, politically and culturally by using the prohibition of alcohol and they tried to create a room for maneuver for themselves in the Ottoman domestic politics qua the protector of their citizens and non-muslim citizens who were the citizens of the Ottoman Empire. The state had taken measures, especially the Rescript of Gülhane, because of the pressures, and there were some enforcements ruled by the state. All of these facts above are included in this study so as to analyze the issue according to the politics. Furthermore, the alcoholic beverage taxes, the interventions to the economy of the Ottoman Empire through free trade agreements and the relations with the Düyun-ı Umumiye(Public Debts) are dealt with, which enabled to analyze the economic dimension of the issue. Besides, the identity of `Islam society and state` which is the main reason of the prohibitions, was protected and the right for producing and consuming alcoholic beverages was prohibited for Muslims whereas it was free for non-muslims. These facts are also included in this study in order to analyze the issue in terms of religion. The prepared laws and regulations and the penal sanctions are also included in order to analyze the issue in detail in terms of law. The prohibitons which the state had enforced time and again and which could not accomplish its purpose because of several reasons and how the political and legal enforcements in this process affected the protection of the state's centralist body are also emphasized.