Ebülfez Ali Elçibey dönemi Türkiye-Azerbaycan ilişkileri

Abstract

ÖZET Bir Yüksek Lisans tezi olarak hazırladığım bu çalışmada, Azerbay can'ın tarihçesini, AHC'nin kuruluşunu ve faaliyetlerini, Elçibey'in hayatını, iktidarı döneminde izlenen ve gerçekleştirilen iç ve dış politika konularını, nelerin başarılamadığını ve sebeplerini, bir darbe sonucu Elçibey'in devrilmesini ve yeni iktidar döneminde meydana gelen değişiklikleri ele aldım. 1552 yılında Kazan Hanlığını ele geçiren Çarlık Rusyası'nın Türk ülkelerine yürüyüşü neticesinde Azerbaycan 1828 tarihinde kuzeyi Çarlık Rusya'sı ve güneyi İran'a ait olmak üzere ikiye ayrılarak paylaşıldı. Çarlık Rusyası'nın emperyalist siyaseti sonucu her türlü hakları ellerinden alınan Azerbaycan Türkleri, 1905 tarihli l.Rus ihtilali sonrasında birtakım siyasal haklara sahip oldular. 1917 tarihli İkinci Rus İhtilali akabinde 1918 tarihinde Azerbaycan Türkleri, Demokratik Azerbaycan Cumhuriyeti'ni kurma ya muvaffak oldular. 1920 tarihinde Bolşevik Ordularınca işgal edilen Azerbaycan bilahare S.S.C.B.'ne bağlı 15 ittifak cumhuriyetinden birisi haline gelerek Azerbaycan SSC adını almıştır. Türk kelimesinin dahi yasaklandığı bu dönemde Komünist yönetim iki kez alfabenin değiştirilmesi de dahil olmak üzere her türlü emperyalist siyasetini Azerbaycan'da tatbik etmiştir. S.S.C.B.'nin dağılması esnasında Ermenistan'ın saldırılarına uğrayan Azerbaycan Türkleri, Ebülfez Elçibey önderliğinde Azerbaycan Halk Cephesi'ni kurarak demokratik yöntemlerle bağımsızlık mücadelesi vermişlerdir. S.S.C.B.'nin kendisini tasviye etmesi sonucu 1991 tarihinde Azerbaycan bağımsızlığını ilan etmiş ve Türkiye bu bağımsızlığı tanıyan ilk devlet olmuştur. Haziran 1992 tarihinde yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçiminin parlamento tarafından iptal edilerek Muttalibov'un Cumhurbaşkanı ilan edilmesine AHC karşı çıkarak, 15 Mayıs 1992'de iktidarı ele geçirmiştir. Haziran 1992 tarihinde yapılan ilk demokratik Cumhurbaşkanlığı seçimleri sonucu Ebülfez Elçibey Cumhurbaşkanı seçilmiştir. EbülfezElçibey bir yandan Ermen saldırılarını durdurup Azerbaycan'ın tam bağımsızlığı için gerekli olan kurumlaşmayı gerçekleştirmeye çalışmış, diğer yandan milliyetçi fikri yapısının da tabii bir sonucu olarak dış politikanın rotasını Türkiye'ye doğru çevirmiştir. Ebülfez Elçibey dönemi Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin ön plana alındığı bu çalışmada, onun Cumhurbaşkanlığı döneminde Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinin geliştirilmesine yönelik icraatları ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu değerlendirmeler yapılırken basılı kaynakların yanısıra belgelerden de yararlanılmıştır.