Tuvaca bir destan: Haan-Tögüldür

Abstract

Haan-Tögüldür destanı Tuva Türklerinin tarihini, inaçlarını, kültürünü ve dilini yansıtan önemli bir eserdir. Bu çalışma, Türk halkları arasında Türkiye'de az bilinen ve coğrafya olarak bizden çok uzak Tuvalıların bir destanını ve bu destandan hareketle ayrıntılı bir dil incelemesini (giriş-metin-çeviri-dizin) içermektedir. Bu destanın kayda geçirilmiş tek nüshası bulunmaktadır.?Önsöz?, ?Transkripsiyon Alfabesi?, ?Kısaltmalar ve İşaretler?den sonra yer alan ?Giriş? bölümünde Tuvalar ve Tuva Türkçesinin edebî dilinin kısa tarihçesi ve Tuvacanın ağızları ele alınmıştır.?Gramer İncelemesi? adlı bölüm sırasıyla Ses Bilgisi, Şekil Bilgisi, İsim Çekimi, Ad Soylu Sözcükler; Fiil, Fiil Çekimi, Fiillerin Birleşik Çekimleri, Yardımcı Fiiller, Fiilimsiler başlıklarını taşımaktadır.?Gramer İncelemesi? bölümünden sonra ?Metin? ve ?Çeviri? bölümü gelmektedir. Tuva Türkçesinden Türkiye Türkçesine aktarmada, metnin akıcı ve kolay anlaşılır olmasına, bunun yanı sıra, asıl metne bağlı kalmaya özen gösterilmiştir.Son olarak ayrıntılı bir dizin bölümü hazırlanmıştır. Bu bölümde ödünç kelimeler, kelimeden hemen sonra, alındıkları dilin kısaltmasıyla gösterilmiştir.Bu çalışma, Türkiye Türkçesi ile Tuva Türkçesi arasındaki benzerliklerin yanı sıra farklılıkları ortaya koymaktadır; Eski Türkçenin ses özelliklerini günümüze en iyi taşıyan lehçenin Tuvaca olduğunu ve özellikle kelime hazinesi yönünden Moğolcanın bu lehçe üzerindeki etkisini belirlemektedir.

The epic of the Haan-Tögüldür is an important source for the history, language and beliefs of Tuvan Turks. This study is an edition of this epic.Tuva is geographically far from Turkey and contacts with Tuvinians have been scarce. Tuvinian is linguistically not so close to Turkey Turkish. One reason why I chose to work on Tuvinian was to provide a closer cultural acquaintance with Tuvinian.The study gives the text of the epic; there is only one recorded version of the epic. A translation into Turkish is given, followed by a word index with etymological explanations, a grammar and notes on a comparison with Old Turkish, Mongolian lexic influence and commentary on Tuvinian dialects.