Sovyetler`in Türkistan`ı dönüştürme siyasetine muhalefet: Yaş Türkistan dergisi, 1929-1939

Abstract

1917 Şubat ve Ekim İhtilâlleri ile Rusya'da oluşan göreceli özgürlük ortamı Türkistan'daki siyasi faaliyetleri arttırmıştı. Türkistan'ın çeşitli yerlerinde yapılan toplantılar ve kurultaylar ile Türkistan'da kültürel ve siyasal özerklik talepleri ve girişimleri olmuştu. Ancak devrimi izleyen yıllarda Sovyet yönetiminin giderek baskıcı ve dışlayıcı bir nitelik kazanması sonucu bir kısım Türkistanlı aydın ülkeyi terk etmiş, bunların bir kısmı Türkiye'de ve özellikle Avrupa'da teşkilatlanmışlar, ideolojik mücadelelerini basın üzerinden yürütmeye karar vermişlerdi. Bu yayın organlarından biri Mustafa Çokayoğlu öncülüğünde çıkan Yaş Türkistan (1929-1939) dergisi idi. Yaş Türkistan, Sovyetlerin Türkistan'daki dönüştürme politikalarının etkin bir şekilde uygulandığı yıllara denk geliyordu. Derginin Türkistan davasını dünya kamuoyuna anlatarak taraftar toplamak, milli Türkistan duygusunu canlı tutmak, dünyanın değişik yerlerinde yaşayan Türkistanlılar arasında iletişimi sürdürmek gibi misyonu vardı. Türkistan mücadelesinin tek sözcü organı ve aynı zamanda 10 yıl boyunca aralıksız faaliyet gösteren tek kaynak olan bu dergide, Sovyet döneminde Türkistan'da gerçekleşen dönüşüm projelerini eleştirel bakış açısıyla değerlendiriliyor. Söz konusu değerlendirmeler, Sovyetlerden alınan dergi ve gazetelerden, Türkistan'da yaşanan olaylara bizzat tanık olmuş aydınların yazdığı makalelerden, orada yaşamış kişilerin gönderdiği mektuplardan oluşuyor. Dolayısıyla dergi yazarları, Sovyet Türkistanı'ndaki güncel olayları günü gününe takip ediyor ve olayları sıcağı sıcağına aktarıyorlar. Uzun süre Türkistanlıların Avrupa'daki (dış dünyadaki) sesi olan Yaş Türkistan dergisi ile ilgili bugüne kadar ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Oysaki dergi, dönemin gelişmeleri hakkında farklı perspektifler sunmakta ve oldukça ayrıntılı bilgiler vermektedir. Sovyetlerin Türkistan'da uyguladığı dönüştürme politikalarını sağlıklı bir şekilde yorumlayabilmek için, muhaceretteki Türkistanlıların bakış açıları ve değerlendirmelerinin de göz önüne alınması gerekmektedir. Dolayısıyla, bu çalışma, dergide yer alan makale, haber ve mektupları incelemek suretiyle muhaceretteki Türkistanlıların kendi ülkelerinde uygulanan radikal değişiklikler karşısındaki görüşlerini, eleştirilerini ve olup bitenler hakkındaki farklı yorumlarını değerlendirecektir.

The relatively free atmosphere that has emerged in Russia as a result of the February and October 1917 revolutions has led to the intensification of the political activities in Turkistan. Demands for and attempts at cultural and political autonomy have been raised at the meetings and conventions in various places of Turkistan. In the years following the revolution, some Turkistani intellectuals have left the country as a result of the increasingly repressive and exclusivist character of the Soviet regime. These intellectuals have been organized in Turkey and especially in Europe and have decided to carry out their struggle through the press. One of those publishing organizations was the magazine Yash Turkestan (Young Turkistan) (1929-1939) which was published under the leadership of Mustafa Çokayoğlu. The publication of Yash Turkestan corresponded to the years during which the transformation policies of the Soviets in Turkistan was actively implemented. The magazine has assumed the mission of explaining the cause of Turkistan to the world public opinion and in this way gather followers, keep the feeling of national Turkistan alive and maintain the communication among the Turkistanis living in different parts of the world. Transformation projects which have been realized in Turkistan during the Soviet period have been evaluated with a critical point of view in this magazine which was the only speaker organ of the struggle of Turkistan and the at the same time the only source that was incessantly active for a period of ten years. These evaluations comprised news from magazines and newspapers, articles written by the intellectuals who had personally witnessed the incidents which had occurred in Turkistan and the letters sent by people who had lived in that country. Thanks to these sources the writers of the magazine had the possibility of following up the actual developments in Turkistan and transmitting them almost immediately. No detailed study has been done about Yash Turkestan which has been the sole voice of Turkistani people in Europe (the external world) for a long time. However the magazine presents different perspectives and gives quite detailed information about the developments of the period. The points of view and evaluations of the emigrant Turkistanis must also be taken into consideration in order to make a sound interpretation of the transformation policies implemented by the Soviets in Turkistan. For that reason the views and critiques of the emigrant Turkistanis about the radical changes that have been implemented in their homeland and their differing interpretations about what has happened there shall be evaluated in this study by subjecting the articles, news and letters that have appeared in the magazine to an examination.