Selçuklu Anadolusu`nda kullanılan Türkçe yer adlarının tespiti, tahlili ve değerlendirmesi (1075-1318)

Abstract

Yer adları bir topluluk, millet yahut medeniyetin meskûn ve mevcut olduğu coğrafyadaki en mühim timsallerindendir. İnsan ve toplum bilincinin; kâinat ve mekân tasavvurunun tezahürüdür. Bu çalışma, Selçuklu Türkiye'sinde Türkler tarafından kurulmuş veya Türkler tarafından ihya ve yeniden iskân edilmiş yerleşim birimlerine, dağ, tepe, ırmak vb. coğrafî unsurlara verilen Türkçe yer adlarının tespitini amaçlamaktadır. Çalışmada; Selçuklu döneminden günümüze ulaşan vekayi-nameler, kronikler, Ermeni, Süryani, Bizans, Haçlı kronikleri, seyahatnameler, vakfiyeler ve vakfiye suretleri, köprü, kervansaraylara ait yapı kitabeleri ile mezar taşları, tarla alım satım senetleri, münşeat mecmualarından yararlanılmıştır. Şimdiye kadar yayınlanan, neşredilen, tercüme edilen birincil kaynakların ulaşılabilen tamamı taranmış ve içerdikleri Türkçe yer adları tespit edilmiştir. Tespit edilen yer adlarının, bu adların bulunduğu kaynakların yazıldığı veya meydana getirildiği dönemden hareketle ait olduğu zaman dilimi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türklerin Anadolu'ya göç hareketlerinin yer adlarına yansıması bir anlamda bu göç hareketinin kalıcı olma amacı taşıdığını da göz önüne sermektedir. Kaynaklara, yazılı eserlere kadar yansıyan yer adlarının bulunması bu bölgelerin uzun zamandan beri benimsenip yerleşilen, yurt edinilen topraklar olduğu sonucuna ulaştırmaktadır. Bu çalışma ile Türk tarihinin dönüm noktalarından en önemlisi sayılabilecek Anadolu'nun fetih süreci, göç ve iskân tarihi hakkında önemli veriler sağlanması hedeflenmektedir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda, yayınlanan veya tercüme edilen eserlerde ayrı ayrı tespit edilen yer adları Türkçe 'de ilk kez tek çalışma içerisinde bir araya getirilmeye çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Selçuklular, Anadolu, Yer Adı Bilimi, Türkçe Yer adları.

The names of places are one of the most important symbols of a community, nation or civilization. It is the manifestation of the consciousness of human and social consciousness, universe and space. This study aims to determine Turkish place names used in the Seljuk period. In this study, chronicles, Armenian, Assyrian, Byzantine, Crusade chronicles, travelogues, charitable foundations and chronicles of the Seljuk period are used. In addition, bridges, building inscriptions found in caravanserais, tombstones, field purchase, and sale notes were used. All of the primary sources published so far have been scanned and all the accessible Turkish sources have been scanned. Turkish names in these sources were determined. It was tried to put forward the period of time where the names of the places belonged. With this study, it is aimed to provide important data about the conquest process of Anatolia, migration and settlement history which can be considered as one of the most important turning points in Turkish history. In the studies conducted so far, the names of the places identified separately in the published or translated works have been tried to be brought together in a single study for the first time in Turkish. Key Words: Seljuks, Anatolia, Place Name Science, Turkish Place names.